Niemand hoeft zich te schamen voor links

Joost Zwagerman schetst in zijn pamflet ‘De schaamte voor links’ een treurig beeld van de PvdA. Kiezers zouden zich schamen voor hun stem op links. Ronald van Raak stelt dat somberen over links niet nodig is. In tegenstelling tot Engeland, België en Frankrijk is volgens hem in ons land sprake van een sterk links alternatief.

Op 1 juni verscheen ‘De schaamte voor links’, een pamflet van Joost Zwagerman, waarin hij stelt dat steeds meer mensen zich generen voor hun linkse stemkeuze. De schrijver vindt dat links in Nederland er niet best voor staat. Om links weer gezond te maken pleit hij voor een fusie van PvdA en SP - eventueel met Groenlinks. Maar is dat nodig? ‘Links’ en ‘PvdA’ zijn immers niet identiek. Sterker: nog nooit was er zoveel links in Nederland, met de SP nu als derde - en virtueel zelfs tweede - partij. Volgens mij gaat het niet slecht, maar juist heel goed met links in Nederland.

Laten we beginnen met de politieke verhoudingen. We hebben nu een rechts georiënteerde en een links georiënteerde middenpartij (CDA en PvdA), met samen bijna de helft van de stemmen. Rechts daarvan bezetten drie partijen 33 zetels (VVD, PVV, SGP), links daarvan zien we drie partijen met 34 zetels (SP, GroenLinks, PvdD). ChristenUnie en D66 zijn moeilijker in te delen, maar voor de verhoudingen maakt dat geen wezenlijk verschil. Sinds 1994 heeft de SP meer zetels gewonnen dan de PvdA heeft verloren. Een linkse meerderheid was nog nooit zo dichtbij als in de aanloop naar de vorige verkiezingen.

Helaas durfde de PvdA in november 2006 nog geen kleur te bekennen. Wouter Bos wilde geen gezamenlijk 25-puntenplan voor een beter Nederland en zelfs geen lijstverbinding. Verder dan een kopje koffie - een ‘fotomomentje’ in PvdA-campagnetermen - met Jan Marijnissen en Femke Halsema aan de vooravond van de verkiezingen zat er niet in. Daardoor onthield Bos linkse kiezers een wenkend perspectief, dat de verkiezingsstrijd een nieuwe dynamiek had kunnen geven. Het uitzicht op een écht alternatief voor een regering met CDA of VVD had de kans op een meerderheid voor een linkse coalitie denk ik aanzienlijk vergroot.

Recent publieksonderzoek laat zien dat de weigering van de PvdA om voor de verkiezingen zaken te doen met de SP links stemmen heeft gekost. Onderzoek laat ook zien dat linkse kiezers het veel beter hadden gevonden als er een regering met de PvdA én de SP was gekomen. Daarvoor had Bos het ‘onaanvaardbaar’ van Balkenende over de SP onaanvaardbaar moeten noemen. Maar Bos accepteerde al snel een plek als vice-premier onder Balkenende. Ook dát vinden linkse kiezers niet best.

Zo kwam er na 22 november geen regering waarin PvdA en SP samen de richting hadden kunnen aangeven en het CDA in de minderheid was geweest. Maar wat niet is kan altijd nog komen. Bovenaan de politieke en maatschappelijke agenda staan momenteel tal van linkse punten die daar lange tijd ontbraken: de bedreiging van het milieu, de teloorgang van de publieke sector en het graaien in de top van het bedrijfsleven, om er maar een paar te noemen. Ook het ‘nee’ tegen de Europese Grondwet was vooral een linkse keuze; de linkse kiezers waren in meerderheid tegen.

De steun voor links krimpt niet, maar groeit. In de zorgsector stemmen steeds meer mensen links. Onder verzorgend en verpleegkundig personeel is de SP nu de populairste partij. Net als onder leraren, OV-personeel en kunstenaars. De meeste migranten zien dat hun belangen beter door links dan door rechts worden behartigd. In de jaren negentig wist zelfs de VVD aanhang te winnen binnen de achterban van de FNV; nu is de SP de populairste partij onder de leden van onze grootste vakbond. En wat belangrijk is: in geen van deze sectoren is de groei van de SP 1 op 1 ten koste gegaan van de PvdA. Steeds wint de SP meer dan de PvdA verliest. Dat geldt ook voor het aantal leden van de linkse partijen ten opzichte van rechtse partijen. De linkse winst is hier opnieuw te danken aan de SP.

Op links is méér aan de hand is dan de problemen bij de PvdA. De stabiele groei van de SP is minstens zo belangrijk. Toen de PvdA in aanloop naar de verkiezingen in de peilingen nog op 60 zetels stond, bleef ook de SP in diezelfde prognoses winnen. De verkiezingen lieten zien dat de winst van de SP lang niet alleen bij de PvdA vandaan komt. De SP trekt christelijke kiezers van het CDA en haalt thuisblijvers over hun stem niet verloren te laten gaan.

Natuurlijk kunnen mensen uit onvrede over een andere partij een keer SP stemmen, maar als ze deze keuze twee, drie of acht keer achtereen maken, dan is er echt iets anders aan de hand. Kiezersonderzoek laat zien dat mensen die nu SP kiezen niet het falen van de PvdA als eerste verklaring geven, maar hun waardering uitspreken voor het profiel, de opvattingen en de aanpak van de SP. Bij geen andere partij blijft een zo groot deel van de kiezers na een eerste stem ook trouw aan die keuze.

Ik geloof niet dat ‘de linkse kiezer’ steeds vaker met lood in de schoenen naar de stembus gaat en met enige schaamte bekent links te stemmen, zoals Joost Zwagerman meent. Dat lijkt misschien het geval in Engeland, België en Frankrijk, waar de sociaaldemocraten eveneens grote verkiezingsnederlagen hebben geleden. Maar dat geldt niet voor Nederland. Door de opkomst van de SP is hier een sterk links alternatief.

Joost Zwagerman, ‘De schaamte voor links’, uitgeverij Querido.