Waterland Stichting geen links alternatief
Sinds kort is de Nederlandse politiek een nieuwe denktank rijker: de Waterland Stichting. Op initiatief van hoogleraar Paul de Beer en publicist Dick Pels zoeken een aantal denkers met een achtergrond in GroenLinks en de PvdA naar een links alternatief voor het neoliberalisme. In de Volkskrant van 11 december verscheen hun Waterland Manifest. Ronald van Raak van het Wetenschappelijk Bureau van de SP is nog niet erg onder de indruk.
De behoefte aan een alternatief voor de neoliberale politiek van meer markt en minder overheid is groot. Dit bleek onlangs uit In het zicht van de toekomst, een onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau, dat mensen vroeg naar hun wensen en verwachtingen voor de toekomst. Die liepen nogal uiteen: veel Nederlanders hopen op veel solidariteit en gemeenschapszin, maar vrezen een kille toekomst van commercie en competitie. De Waterland Stichting, genoemd naar het natuurgebied boven Amstersdam waar de leden samenkomen, wil een belangrijke rol spelen in het debat over een nieuw links antwoord. Hun alternatief is wat zij noemen een ‘sociaal-individualisme’. De leden willen liberale waarden als keuzevrijheid en individualisme combineren met sociale waarden als gemeenschapszin en solidariteit: ‘Wij willen aantonen dat het liberalisme kan worden gesocialiseerd, en dat het marktdenken niet alleen maar rechts is.’ Ik heb drie punten van kritiek:
Verzorgingsstaat De Waterlanders hebben vreemde opvattingen over de verzorgingstaat. De Beer en Pels zijn in hun manifest heel kritisch. De verzorgingsstaat is volgens hen mede schuldig dat mensen zich ‘afhankelijk, consumentistisch en egocentrisch’ opstellen. Links heeft in hun ogen te lang een optimistische kijk gehad op de politiek en niet beseft dat de verzorgingsstaat ook leidt tot misbruik. Zij willen een ‘realistisch’ alternatief bieden, waarin de mens zich verzoent met meer markt en minder overheid. Er zijn veel redenen waarom mensen de afgelopen decennia meer materialistisch en egoïstisch zijn geworden, zoals de ontkerkelijking, het uiteenvallen van familieverbanden, of de commerciële media. De verzorgingsstaat is echter een vorm van georganiseerde solidariteit die volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau door veel Nederlanders wordt gewaardeerd als een vorm van beschaving.
Vrijheid Een probleem zie ik ook bij het idee van vrijheid van De Beer en Pels. Zij willen een politiek die de keuzevrijheid van ieder mens verzekert, maar deze combineren met een solidaire herverdeling van kennis, inkomen en macht. Daarmee nemen de Waterlanders het vrije individu als uitgangspunt, een beginsel dat ook is terug te vinden in het vrijzinnig liberalisme van Femke Halsema (zie Spanning van oktober). Links zou het vrije individu echter niet moeten zien als het begin, maar als het einddoel van de politiek. De vraag moet centraal staan hoe het onderwijs, de zorg, de arbeid en de politiek zo georganiseerd kunnen worden dat elk mens een gelijkwaardige kans heeft op welvaart en zelfontplooïng.
Economie De Waterlanders noemen het rampzalig dat links geen eigen sociaal-economisch verhaal meer heeft. Dat geldt alleen voor hen die beweren dat solidariteit als uitgangspunt voor economisch handelen uit de tijd is. Ik denk dat solidariteit niet alleen bepleit, maar ook onderbouwd moet worden. Links moet een aansprekend programma ontwikkelen voor de democratisering van de economie. Na de democratisering van de politiek met de invoering van het algemeen kiesrecht in 1918 en de democratisering van het persoonlijke leven in de jaren zeventig zou dit een derde pijler moeten worden van een beschaafde samenleving. Volgend jaar komt het Wetenschappelijk Bureau van de SP met enkele concrete voorstellen voor democratisering van de economie. Deze moeten in ieder geval verder gaan dan meer winstdeling of aandelenbezit voor werknemers, zoals De Beer en Pels voorstellen, omdat dit de vraag ontloopt of het economisch leven zich mag blijven onttrekken aan democratische controle.
Links heeft de macht verloren in het politieke debat, zo menen de Waterlanders. Dit zal niet veranderen als links zich blijft bedienen van liberale termen. Linkse waarden als menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit zijn moeilijk te combineren met een politiek die het eigen belang van het individu omarmt. Het zoeken van de Waterlanders naar een alternatief voor het neoliberalisme valt te prijzen. Maar het sociaal-individualisme van De Beer en Pels zal bij veel mensen de vrees voor een kille toekomst niet kunnen wegnemen. De poging om liberaal met sociaal te verenigen klinkt goed maar is niet realistisch. Politiek blijft een kwestie van kiezen. In plaats van op dit kruispunt de parallelweg te nemen, is het beter om te zoeken naar een echt links alternatief.
Voor meer informatie, zie www.waterlandstichting.nl
