Stel Amarantis onder curatele

‘Eigenlijk zou je die boeven moeten opsluiten.’ Deze gedachte kwam in mij op toen ik hoorde over het Amarantisdrama, van het megalomane schoolbestuur dat 100 miljoen euro aan schulden maakte en nadien is gevlogen. De kans bestaat dat de overheid mag opdraaien voor de enorme schade. Dertigduizend leerlingen kun je immers niet laten stikken. Na de systeembanken hebben we nu ook systeemscholen. Ze zijn too big to fail.

Hoe kon het zover komen? Waarom greep minister Van Bijsterveldt (Onderwijs, CDA) niet in? Toen ik het aan haar vroeg, probeerde ze mij gerust te stellen. De Inspectie van het Onderwijs zat er al drie jaar bovenop. Ik moest afwachten waar de nieuwe interim-voorzitter mee zou komen.

Drie jaar! Wat heeft de inspectie al die tijd gedaan?

Het punt is dat de inspectie alleen problemen kan signaleren. Het is de minister die moet ingrijpen. Dit heeft ze verzuimd.

Het onderwijs wordt sinds enkele jaren georganiseerd volgens een nieuw bestuursmodel, het zogenoemde governance-model. Dit houdt in dat de overheid op afstand staat. Bestuurders mogen helemaal zelf weten hoe ze hun budget besteden. Bij grote scholen gaat het al snel over enkele honderden miljoenen euro’s aan belastinggeld. Hiervan kun je mooie gebouwen financieren. Die staan er ook. De ene school is nog mooier en groter dan de andere. Op leraren wordt intussen bezuinigd. Leerlingen kunnen immers best les krijgen van een instructeur.

Het college van bestuur wordt gecontroleerd door een raad van toezicht. We zien het sinds enkele jaren in de hele publieke sector – de zorg, de volkshuisvesting, het onderwijs. We zien in al deze sectoren dezelfde problemen voorbijkomen. Zie Meavita, Vestia, Amarantis. Bestuurders van gefuseerde mega-instellingen beschikken over miljoenenbudgetten. Raden van toezicht kijken passief toe hoe dit geld verdwijnt in megalomane prestigeprojecten.

De hoofdrolspelers in het Amarantisdebacle komen allen uit dezelfde politieke familie. De voormalige bestuursvoorzitter is Bert Molenkamp (CDA). De raad van toezicht werd geleid door Koos Janssen (CDA). Nadat zij van Amarantis een financiële puinhoop hadden gemaakt, heeft minister Van Bijsterveldt (CDA) een interim-voorzitter aangesteld, te weten Marcel Wintels (CDA). Tegenwoordig is Molenkamp opnieuw bestuursvoorzitter, deze keer van ROC Rivor in Tiel. Koos Janssen is burgemeester van Zeist.

Op 15 april moet interim-voorzitter Wintels met een oplossing komen. Mogelijk draait de overheid op voor de schade. Dan verdwijnt er 100 miljoen euro uit de onderwijsbegroting. Dit gaat ten koste van andere scholen. Intussen verkeren de leerlingen en het personeel in grote onzekerheid over hun toekomst. Wordt hun school opgeslokt door een ander schoolbestuur? Is er nog plaats op de scholen in de buurt, of moet je kilometers verderop naar school? Behoudt het personeel zijn baan? Kan een nieuw megabestuur opnieuw failliet gaan?

We moeten leren van dit onderwijsdrama. Waarom worden de oud-bestuurders niet aansprakelijk gesteld voor hun wanbeleid? Omdat dit niet past in de governance-filosofie. In het uiterste geval kan de minister de bekostiging van een school stopzetten, maar hiermee zijn de leerlingen niet geholpen. Bovendien gaan de bestuurders dan nog altijd vrijuit.

De minister zou het bestuur onder curatele moeten stellen, zoals de regering ook falende gemeenten onder toezicht kan stellen. De bestuurders moeten bovendien persoonlijk aansprakelijk worden gesteld voor de financiële schade die zij aanrichten.

Ik stel voor om Amarantis te gebruiken als breekijzer, een breekijzer om het mislukte bestuursmodel mee af te schaffen. Om de minister de regie over het onderwijs te geven, zoals voortvloeit uit de Grondwet. Om te stoppen met raden van toezicht die niets doen behalve hoge vergoedingen opstrijken. Om grenzen te stellen aan megalomane bouwprojecten, door duidelijke regels te maken over de besteding van het budget. Door het geld voor docenten af te schermen van andere uitgaven. Door te investeren in kwaliteit in plaats van in prestige. Laat Amarantis het keerpunt zijn. Dan komt er nog iets goeds uit voort.