Red de leraar!
Arnold Heertje betoogde onlangs in de Volkskrant dat de lerarensalarissen niet omhoog moeten om de positie van leraren te verbeteren. Leraren kiezen het vak voor 'de arbeidsvreugd' en 'liefde voor het vak' en niet uitsluitend op basis van het salaris. In plaats daarvan pleit hij ervoor om de eisen voor de lerarenopleidingen op te schroeven.
Op dat standpunt valt veel af te dingen. Zo gaat Heertje eraan voorbij dat het huidige tekort aan leraren een kwaliteitsverbetering van de leraar in de weg staat. "Liever een slechte of onbevoegde leraar dan helemaal geen leraar", is de redenering van scholen die nu koortsachtig vacatures vullen voor het begin van het nieuwe schooljaar. Het opschroeven van de kwaliteitseisen is dus voor de lange termijn zinvol en noodzakelijk, maar het lost de problemen van vandaag niet op.
Al vanaf de jaren negentig wordt er gewaarschuwd voor het lerarentekort dat nu op ons af komt. Niettemin hebben opeenvolgende regeringen de hete aardappel voor zich uit geschoven. In het voortgezet onderwijs (VO) zijn de tekorten het grootst. De komende tien jaar verlaat driekwart van de VO-leraren het onderwijs. In totaal zijn er tot 2015 maar liefst 100.000 nieuwe leraren nodig.
Dat enorme aantal vraagt om enorme maatregelen. De regering moet alles doen om ervoor te zorgen dat mensen weer in de rij staan om leraar te worden. Helaas merken we daar nog weinig van. Er worden hooguit plak- en knipmaatregelen voorgesteld, zoals het idee om vutters opnieuw voor de klas te vragen. Een andere maatregel, de 'zij-instromers' (een versnelde lerarenopleiding voor mensen uit het bedrijfsleven) is een bron die snel opdroogt. De koninklijke weg – de lerarenopleiding – heeft veel te weinig aanmeldingen om het tekort op te lossen. De pabo's hebben dit jaar zelfs tien procent minder aanmeldingen.
Zonder ingrijpende maatregelen zullen scholen steeds meer onbevoegden aannemen (nu al werkt slechts een kwart van de VO-scholen met uitsluitend bevoegde docenten), de lesuitval zal toenemen en er komen nog meer zogenaamde 'zelfstandige lesuren' zonder vakdocent. Deze neerwaartse spiraal zal vervolgens minder mensen enthousiast maken voor een baan als leraar.
De verhoging van de kwaliteit van de lerarenopleidingen dient samen te gaan met een hoger salaris. Heertje heeft groot gelijk als hij zegt dat het salaris niet allesbepalend is, maar het is wel bepalend voor de status en het imago van het vak. Want hoe lang behoud je als leraar de liefde voor je vak als dit alles wordt 'beloond' met een te hoge werkdruk, vieze schoolgebouwen, een achterblijvend loon en een steeds verdere statusdaling van het vak? Het ministerie van onderwijs geeft zelf aan dat iemand met hetzelfde opleidingsniveau als een leraar, 10 tot 20 procent meer verdient in de marktsector. De regering parasiteert dus op de 'liefde voor het vak' van de leraar. Als het lerarentekort samenhangt met de aantrekkende arbeidsmarkt, zoals vaak wordt gezegd, dan wordt het hoog tijd om het onderwijs bij een aantrekkende economie in staat te stellen te concurreren met het bedrijfsleven. Minister Plasterk heeft zijn hoop gevestigd op de Commissie Leraren van Rinnooy Kan. Deze komt in september met aanbevelingen om het lerarentekort op te lossen. De hoogleraren Groot en Maassen van den Brink lopen alvast vooruit op de mogelijke aanbevelingen. Terecht stellen zij, in het licht van de aantrekkende arbeidsmarkt, dat het belangrijker is om iemand voor de klas te hebben dan iemand die de koffie serveert. Oftewel, geef leraren een loon dat opweegt tegen salarissen in de martksector.
Ondanks dit alles blijven werkelijke investeringen uit. Met de 1 miljard extra voor onderwijs – waar ook andere zaken uit betaald moeten worden, zoals gratis schoolboeken en de maatschappelijke stage – kunnen leraren in het beste geval slechts enkele procenten loonsverhoging krijgen. Maar gezien de enorme tekorten, mag de financiële ruimte geen belemmering zijn. Ook in Europees verband bungelt Nederland qua onderwijsuitgaven onderaan de ladder. Wie niet fors wil investeren in onderwijs, dient de woorden van Bernard Shaw tot zich door te laten dringen: 'If you think education is expensive, try ignorance.'
