En nóg is de PvdA niet bereid de steven te wenden

Het leek er in de aanloop naar het PvdA-congres even op dat de partij definitief aanstuurde op een harde confrontatie met de VVD door ondubbelzinnig afstand te nemen van de Zalmnorm. Maar, zoals zo vaak de afgelopen tien jaar, bleef het ook nu bij algemene, nietszeggende woorden zonder echte politieke betekenis en inhoud. De vraag hoe de PvdA verder wil is onbeantwoord gebleven.

In 1994, bij de start van het paarse experiment, heeft Wim Kok toen hij de zogenaamde 'proeve' van het regeerakkoord schreef zijn hand uitgeleend aan de toenmalige leider van de VVD, Frits Bolkestein. Omdat een coalitie met het CDA vanwege te hoge eisen van Elco Brinkman er niet inzat, was een opdracht van de koningin voor het schrijven van die proeve noodzakelijkerwijs een poging de VVD 'het kabinet in te schrijven'.

Het trendy neoliberale denken deed zijn intrede in de vaderlandse politiek, uitgedragen door de VVD, maar vanaf dat moment ook door een sociaal-democratische minister-president: meer markt en minder overheid, liberalisering en privatisering van nutsvoorzieningen, zeer beperkte budgetten voor de collectieve sector, forse bezuinigingen op de sociale zekerheid, de introductie van 'de 24-uurs-economie', en last but not least De Zalmnorm. Deze norm die een ondoordringbaar schot plaatste tussen de inkomsten en uitgaven van de overheid, was in combinatie met een blijvend behoedzame – lees: te lage – raming van de economische groei en dus een te laag uitgavenkader oorzaak van een systematische onderbedeling van de publieke sector. Bijvoorbeeld: Jaarlijks mocht het budget voor de zorg groeien met 1,3 procent, terwijl alle onderzoeken aangaven dat een groei van 3 procent het minimum was.

Vele, vele paarse jaren lang heeft het kabinet, en hebben de partijen waarop het kabinet in het parlement steunt, zich Oost-Indisch doof getoond voor de geluiden die spraken over de groeiende problemen in die sectoren. Ze keken liever naar de macrocijfers dan naar de micro-ellende die bijvoorbeeld voor steeds meer ouderen in verzorgings- en verpleeghuizen realiteit werd. Ze wilden geen kennis nemen van de groeiende problemen in het onderwijs. Ze wilden niet horen van een toename van de impopulariteit van deze sectoren bij werkenden. In het verleden hebben generaties altijd geprobeerd de wereld en het peil van de beschaving beter achter te laten dat dat ze 'm geërfd hadden van de generatie voor hen, onder paars werd dat allemaal anders.

Nu zegt Melkert op het congres: 'Sluipend heeft zich in de pijlers van de samenleving betonrot genesteld.' Maar met name de PvdA draagt hiervoor een grote verantwoordelijkheid. De partij, die traditioneel beschouwd werd als de hoedster van de publieke sector, heeft onder Wim Kok, Jacques Wallage en Ad Melkert verzaakt de problemen tijdig te onderkennen en maatregelen van het kabinet te eisen. Nu de problemen niet langer te verhullen zijn, probeert de PvdA onder Melkert haar verantwoordelijkheid voor de maatschappelijke wantoestanden te ontlopen door een koerswijziging van het paarse beleid te bepleiten. In een bij de eigen aanhang goed ontvangen congrestoespraak heeft Ad Melkert gepoogd de partij een nieuw aanzien te geven. Binnen zijn PvdA heet dat: Hij poetst het sociale gezicht van de partij op. Alsof het om carnaval gaat waar iedereen de mombakkes kiest die hem of haar past.

Melkert op het congres: 'Wij gaan de komende jaren consequent werken aan de status van het werk voor onze gemeenschappelijke voorzieningen.' Waarom nu pas, is mijn vraag. Zeven jaar heeft u nu een minister-president, en u vormde en vormt met uw partij de grootste factie binnen de coalitie. De verkiezingen naderen, en de PvdA is langzaamaan afstand aan het nemen van de politieke en vooral matschappelijke erfenis van elf jaar sociaal-democratische deelname aan de regering. Maar ook hier blijkt: niet alles is, wat het lijkt. Om voldoende geld vrij te krijgen voor een trendbreuk in de publieke sector, met name in de zorg en het onderwijs, is er meer nodig – bij de Voorjaarsnota en de begroting van 2002, dan mét handhaving van de zalmnorm beschikbaar is. De miljarden zijn namelijk niet aan de uitgavenkant te vinden, maar aan de inkomstenkant: 20 miljard over 2001 en 30 miljard over 2002. Toch wilde het PvdA-congres – na druk van Kok en Melkert – er niet aan de zalmnorm tot een op maatschappelijke gronden onaanvaardbaar 'zalmnet' te verklaren. Kok en Melkert willen zich nog steeds niet afwenden van de VVD. Tegen beter weten in, wil men én de VVD sparen én een nieuw gezicht tonen. Dat is wat in Den Haag 'een spagaat' wordt genoemd. En de spagaat is voor de PvdA zo mogelijk nog pijnlijker. Eerder heeft Melkert laten weten de staatsschuld in 25 jaar te willen aflossen. Wel, 500 miljard gedeeld door 25 jaar is 20 miljard per jaar. 20 Miljard per jaar aflossen? Waar is dan nog het geld voor die investeringen waarvan Melkert op het congres zegt dat 'ze geen franje zijn, maar een keiharde noodzaak voor economie en fatsoen'? Politiek slim als hij is zette Hans Dijkstal meteen de tegenaanval in: 'Ook de VVD is voor meer investeringen in het onderwijs. Laten we eens kijken of we geld kunnen vinden bij het asielbeleid of de WAO.' En zo heeft een besluiteloze PvdA haar eisen met kerende post terug gekregen. Mijnheer Melkert kiest u maar: gaan we de asielzoekers op water en brood zetten, of bent u bereid uw handen weer te branden aan de WAO?

Ad Melkert was zichtbaar geroerd toen hij in zijn speech op het congres sprak over de steun van zijn partij aan 'de Dwaze Moeders van het Plaza del Mayo', maar dat was goedkoop en levert politiek geen problemen op. Mies Bouwhuis, al jarenlang daadwerkelijk solidair met de nabestaanden van vermoorden onder het regime van Videla en Zorreguieta, zei, als we de redactie van Buitenhof mogen geloven: 'Ik heb de afgelopen vijftien jaar niets van de PvdA vernomen.' De komende tijd zal leren hoeveel Ad Melkert op heeft met 'de dwaze moeders in onze verzorgings- en verpleeghuizen', 'de dwaze leraren', en 'de dwaze verpleegkundigen en verzorgenden', 'de dwaze advocaten van de sociale advocatuur', en al die andere 'dwazen' die hun werk in de publieke sector nog niet verruild hebben voor een baan in de marktsector. Geachte heer Melkert, bent u bereid voor een openbaar debat? Ik zou het – omwille van de zo gewenste politieke duidelijkheid, en wetende dat we er in de Kamer nooit toe komen – graag met u voeren.