Eigen bijdrage in psychiatrie te gek om los te lopen
Invoering van een eigen bijdrage voor psychiatrische ziekenhuizen is niet alleen onrechtvaardig (zoals CDA-kamerlid Bremmer terecht stelt) maar ook buitengewoon kortzichtig. Psychiatrische patiënten horen vaak tot de armste groep in onze samenleving. Een eigen bijdrage zal ertoe leiden dat mensen ten onrechte afzien van noodzakelijk zorg. Dat kost uiteindelijk méér - sociaal en financieel.
Er zijn veel argumenten die de stelling kunnen onderbouwen dat een eigen bijdrage voor ziekenhuis-opname onrechtvaardig maar vooral ook ondoelmatig is. Een eigen bijdrage voor opname in een psychiatrisch ziekenhuis is helemaal kortzichtig. We hebben het hier immers over een groep patiënten bij wie het vaak ontbreekt aan 'ziekte-inzicht' en die daarom juist al moeilijk te bewegen is om in behandeling te gaan. Maatregelen die dat verergeren zijn beslist ongewenst. Daar komt bij dat statistieken laten zien dat veel van deze patiënten tot de armste groep in ons land behoren. Vatsgesteld is meermalen dat eigen bijdragen averechts uitpakken voor mensen met weinig geld: ze zien af van zorg die ze wel nodig hebben.
De cliëntenraden in de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) voeren momenteel actie tegen het in hun ogen falende overheidbeleid. Onlangs kreeg ik ter illustratie van de nood tijdens een werkbezoek een kleine 7000 protest-handtekeningen tegen 'de armoede in de geestelijke gezondheidszorg'. Die armoe is heel zichtbaar. Zo zijn steeds meer patiënten afhankelijk van hun zak- en kleedgeld. Ze moeten leven van 300 tot 350 gulden per maand, een bedrag dat in 15 jaar niet is bijgesteld. En dat terwijl van dit bedrag steeds meer betaald moet worden. Door te beperkte budgetten bezuinigen instellingen enerzijds op de zorg en vragen anderzijds steeds meer eigen betalingen voor voorzieningen als waskosten, kosten persoonlijke verzorging, bijbetaling voor extra's (frisdrank, hartigheid), ontspanning en sport. In een deel van de instellingen betalen patiënten zelfs tegenwoordig het materiaal (bv hout of klei) dat ze nodig hebben bij hun dagelijkse dagbesteding, die onderdeel uitmaakt van hun therapie. Die extra betalingen komen bovenop de opeenstapeling van steeds meer en hogere eigen bijdragen in de gezondheidszorg.
Met meer laagdrempelige opvang en mogelijkheden voor hulpverleners om actief op te treden en hulp te bieden zou een deel van de problemen in de geestelijke gezondheidszorg aangepakt kunnen worden. Maar we zien een tegengestelde ontwikkeling. Het mankeert aan mogelijkheden om patiënten snel en adequaat op te vangen. Door het sluiten van crisiscentra - wat bijvoorbeeld dreigt in Haarlem en al is gebeurd in Arnhem - wordt de situatie nog erger. Dat geldt ook voor de bezuinigingen in de jeugdhulpverlening, waar juist de mogelijkheden liggen op tijd in te grijpen (bijvoorbeeld bij kindermishandeling).
Minder zichtbaar maar ook buitengewoon ernstig is de armoede in het preventie-beleid op het vlak van de geestelijke gezondheidszorg. Veel te weinig wordt de vraag gesteld hoe we kunnen voorkomen dat mensen onnodig uit de boot vallen en 'psychiatrische patiënt' worden. Wat is de relatie tussen de toename van psychiatrische problemen met maatschappelijke ontwikkelingen als 'individualisering', 'verharding' en 'vereconomisering'? Wat is de invloed van groeiende sociale tweedeling en toenemende uitzichtloosheid voor grote aantallen mensen. En: wat kunnen we daartegen ondernemen?
In plaats van die vragen te stellen en antwoorden te formuleren is er een klimaat ontstaan waarin we accepteren dat mensen in ernstige psychische problemen komen en zonder (voldoende) hulp ermee moeten rondlopen. We weten dat onder dak- en thuislozen veel psychiatrische patiënten zijn - en we laten ze aan hun lot over en zijn onderhand al gewend aan het feit dat ze eten uit vuilnisbakken en slapen onder dozen. We weten dat heel wat psychiatrische patiënten wel een huis hebben maar geen zorg en hulp - en daardoor in verwaarloosde toestand moeten leven. We weten dat veel psychiatrische patiënten zitten opgesloten in gevangenissen - terwijl we weten dat dat wel de allerslechtste plaats is die je kan bedenken als je tenminste vindt dat zieke mensen recht hebben op adequate hulp, zorg en begeleiding. Maar we laten het allemaal gebeuren, in een tijd dat Nederland rijker is dan ooit.
Het kabinetsvoorstel om een eigen bijdrage in te voeren vanaf de eerste dag voor psychiatrische ziekenhuizen, psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen en in de verslavingszorg, is een zoveelste blunder. De minister hoopt dat deze nieuwe eigen bijdrage-regeling 40 miljoen gulden oplevert - en schijnt zich niet eens af te vragen wat het maatschappelijk kost. Een korte opsomming: De invoering van een nieuwe financiële drempel werkt averechts zeker bij mensen die toch al moeilijk in de zorg te krijgen zijn. De maatregel is verder in strijd met een beleid gericht op terugkeer van psychiatrische patiënten in de maatschappij. Met de nieuwe maatregel ontnemen we psychiatrische patiënten het laatste restje geld voor maatschappelijke activiteiten, die juist zo'n belangrijke rol spelen bij de terugkeer in de maatschappij. Mijn voorspelling is dat deze korte-termijnmaatregel de maatschappij uiteindelijk meer gaat kosten dan ie oplevert. De nieuwe eigen bijdrage zal leiden tot uitstel en soms zelf afstel van zorg. Daardoor zullen mensen uiteindelijk langer behandeld moeten worden, meer overlast gaan veroorzaken, mogelijk zelfs in het justitiële circuit terecht komen en daardoor de belastingbetaler veel meer kosten dan adequate zorg zou vergen aan financiële middelen.
Politiek is er - mede dankzij het grootscheepse verzet van de cliëntenraden - nu onvoldoende steun voor het regeringsvoorstel. Het alternatief van het CDA (een eigen bijdrage van 8 gulden per opname-dag) spreekt sommigen aan maar is evenmin goed. Het is dan wel minder ingrijpend maar zal per saldo ook werken als 'remgeld'. Het beste alternatief is helemaal afzien van de invoering van eigen bijdrage voor deze groep patiënten. Want zoals de actievoerders zeggen: 'Het is te gek om los te lopen.'
