Recht voor iedereen, dat is toch normaal!?

De toegang tot het recht dreigt op het spel te worden gezet wanneer de griffierechten worden verhoogd. Dat is een onverantwoorde keuze. Mensen moeten altijd naar de rechter kunnen als dat nodig is, zegt SP-kamerlid Sharon Gesthuizen in reactie op Maurits Barendrecht.

Onder de naam ‘Recht voor iedereen!’ demonstreerden op 14 september 2011 meer dan 500 advocaten, gerechtsdeurwaarders en anderen op het Plein in Den Haag tegen de dreigende verhoging van de griffierechten. Maurits Barendrecht stelt in zijn bijdrage dat er terecht gedemonstreerd is tegen het domweg verhogen van de prijs van het recht. Ik ben dat van harte met hem eens. De demonstrerende advocaten heb ik dan ook een hart onder de riem gestoken. Ik heb hen ervan verzekerd dat de SP zich in de Kamer tot het uiterste gaat verzetten tegen het wetsvoorstel ‘kostendekkende griffierechten’. Echter, ik begrijp niet hoe Barendrecht op kan merken dat kostendekkende griffierechten op de langere termijn ‘een onmisbaar onderdeel van een goed systeem [zijn] om de rechtspraak te financieren, de goede dingen te laten doen en te monitoren’. Op dit punt verschil ik volledig met hem van mening.

Het klopt dat er heel wat aan te merken is op de huidige gang van zaken in de rechtszaal. Rechters werken zich een slag in de rondte, krijgen veel te weinig tijd per dossier en worden ‘output’ gefinancierd (i.e. zoveel mogelijk vonnissen in zo min mogelijk tijd). Dit alles is heel erg slecht voor de kwaliteit van de rechtspraak. Tegelijkertijd moeten procespartijen veel te lang wachten op een beslissing. Het is mijns inziens dus een prima idee om ‘moderne onderhandelings- en conflicthanteringstechnieken’ beter in te zetten; iets waarvoor Barendrecht zich al jaren terecht inzet. Maar dat kan natuurlijk plaatsvinden zonder de rechtspraak onbetaalbaar te maken. Het een staat los van het ander.

Minister Opstelten van Veiligheid en Justitie vindt dat de rechtspraak in civiele en bestuurszaken volledig betaald moet worden door de mensen die daar gebruik van maken. Dat betekent dat de tarieven vier tot tien keer zo hoog worden. De verwijzing van de minister naar de ‘eigen verantwoordelijkheid van de rechtzoekende’ is misplaatst. Mensen gaan niet voor de lol naar de rechter om te scheiden, en van een conflict met de overheid over een te hoge belastingaanslag of een niet verstrekte uitkering worden mensen ook niet blij. De meeste mensen komen hooguit één keer in hun leven bij de rechter terecht en dat is meestal niet hun eigen keuze. Het voorstel komt dus neer op een verschuiving van de kosten, vanuit de algemene middelen naar de ‘pechvogels’ die hun recht bij de rechter moeten halen. De economische benadering dat ‘de gebruiker betaalt’ past niet bij de rechtspraak. Een kwalitatief goede rechtspraak is niet gratis.

Door het onbetaalbaar maken van de rechtspraak zullen bepaalde geschillen niet meer voor de rechter worden gebracht. Als het je meer kost dan dat het je op kan leveren laat je het wel uit je hoofd de rechter een uitspraak te laten doen over een niet betaalde rekening, waardoor de betalingsmoraal zal dalen. ‘Onrecht’ blijft hierdoor bestaan en het vertrouwen van mensen in het recht en de rechtsstaat zal afnemen. Als het oordeel van de rechter vanwege financiële belemmeringen niet meer zal worden gevraagd, geldt voortaan het recht van de sterkste.

Vooral in het bestuursrecht is het verhogen van de griffierechten bijzonder kwalijk. De overheid heeft hier de schijn tegen; burgers die opkomen voor hun belangen, rechten of aanspraken jegens de overheid zijn maar lastig, dus maakt diezelfde overheid het financieel haast onmogelijk. Word je in een rechtszaak tegen de overheid in het ongelijk gesteld, dan draai je ook op voor de griffierechten van de overheid! Wie durft de juridische strijd tegen een gemeente voortaan nog aan?

Natuurlijk is het beter wanneer de procespartijen er samen uit komen, al dan niet met behulp van moderne onderhandelingstechnieken en mediators. Ik zie alleen niet in hoe het fors verhogen van de griffierechten, en het daarmee ontoegankelijker maken van de rechtspraak, hier aan bij gaat dragen. Als de gedachte is ‘we maken het zó duur dat mensen gedwongen worden een mediation-traject in te gaan’, dan vind ik dat een fout uitgangspunt. Het zou aantrekkelijker gemaakt moeten worden zodat mensen er zelf voor kiezen om gebruik te maken van moderne geschillenbeslechting. Daarbij mogen financiële redenen óók, maar zeker niet alleen een rol spelen. In een rechtsstaat als de onze moeten mensen uiteindelijk altijd naar de rechter kunnen als dat nodig is. De rechter moet dan een uitspraak doen als procespartijen er niet zelf uitkomen.

Het opwerpen van torenhoge financiële drempels zorgt er voor dat de toegang tot het recht op het spel staat. ‘Recht voor iedereen’ wordt met de voorgestelde tarieven een illusie, klassenjustitie dreigt. Daar kan geen moderne geschil-beslechtingsmethode tegenop.