Onbemande vliegtuigjes helpen niet: Diplomatie kan Somaliërs redden

De Nederlandse regering moet zich inzetten voor een diplomatiek offensief voor Somalië. Hierdoor wordt niet alleen gewerkt aan een oplossing voor de acute humanitaire ramp in het land, maar mogelijk zelfs aan een politieke oplossing op lange termijn, aldus Ewout Irrgang.

De internationale belangstelling lijkt alweer weggeëbd, maar volgens de VN dreigt nog altijd de hongerdood voor zo’n 750.000 mensen in het oosten van Afrika. Het gebied wordt door zeer ernstige droogte geteisterd. Duizenden mensen zijn al gestorven van de honger en zo'n dertien miljoen mensen hebben dringend voedselhulp nodig. Volgens de VN is er 2,5 miljard dollar aan noodhulp nodig. Hiervan is slechts $ 1,5 miljard toegezegd en nog minder is daadwerkelijk overgemaakt.

Mensen raken Afrika moe en vooral hongersnood moe. “Al die ontwikkelingshulp komt toch alleen maar in de verkeerde zakken terecht en voedt het conflict”, is de gedachte. “Die corrupte Afrikaanse leiders moeten eindelijk eens aangepakt worden en ter verantwoording worden geroepen voor deze hongersnood”. In veel van deze kritiek rust een kern van waarheid: in de gebieden waar de regeringen wel wat hebben gedaan is nu geen hongersnood, ondanks dezelfde droogte. Het is geen toeval dat juist in het anarchistische Somalië de nood het hoogste is. Maar dit politieke wanbestuur mag geen excuus zijn voor de rest van de wereld om dan maar honderdduizenden mensen tot de dood te veroordelen. Volgens Somalië specialist Ken Menkhaus hoeft dit ook niet. Sterker nog, door op korte termijn te werken aan een oplossing voor de toegang tot noodhulp kan misschien zelfs wel het begin van een politieke oplossing voor Somalië op langere termijn gevonden worden.

Menkhaus stelt dat Somalië een fors diplomatiek offensief nodig heeft zoals in Kenia in 2008. Het Westen, Afrika, maar zeker ook de Islamitische wereld, moeten gezamenlijk aansprekende leiders naar voren schuiven om de politieke druk op zowel de door het Westen gesteunde Somalische overgangsregering als de Islamitisch fundamentalistische Al-Shabaab gigantisch op te voeren, aldus Menkhaus. Net zoals in Kenia is gebeurd toen het land dreigde af te glijden in een burgeroorlog na de dramatisch verlopen verkiezingen in 2008. Het is hierbij van groot belang dat de druk op beide strijdende partijen even groot is. De Al-Shabaab moet het door haar gecontroleerde gebied openen voor noodhulp. Het spreekt voor zich dat de Islamitische wereld hier de grootste rol heeft te spelen. Dit kan door de Al-Shabaab, en met name de lokale leiders daarvan, aan te spreken op het feit dat er niets islamitisch is aan het gevangen houden van honderdduizenden moslimsbroeders en door het monitoren van de noodhulp. De leden van de Somalische overgangsregering (TFG) zijn evenmin lieverdjes. De International Crisis Group (ICG) noemde de TFG terecht ‘door en door corrupt’. Ook de TFG en aan hen gelieerde partijen zijn betrokken bij grootscheepse voedselverduisteringen. In het door hen beheerde gebied worden ruim 200.000 mensen met de hongersdood bedreigd. Niet voor niets heeft de VN op 20 september besloten om Somalische politici nieuwe sancties op te kunnen leggen. Het Westen moet de TFG de dreiging boven het hoofd laten hangen dat zij stopt met haar financiële steun, tenzij de TFG radicaal hervormt. Het steunen van lokale overheden in andere delen van Somalië, die wèl functioren, is dan een beter alternatief. Ook het Clingendael Instituut bepleitte begin dit jaar dat het voor donoren tijd wordt om eens te kijken naar de kansrijkere optie van een gedecentraliseerde benadering. Somalië heeft historisch en cultureel gezien immers niets met een centraal geleide regering.

De EU zou zich eveneens moeten afvragen hoe zinvol het financieel steunen van AMISOM- de missie van de Afrikaanse Unie in Somalië- op lange termijn is. Weliswaar is volgens de International Crisis Group het terugtrekken van Al-Shabaab uit Mogadishu op het conto van AMISOM te schrijven. Maar feitelijk fungeert AMISOM verder als privé-leger voor een corrupte overgangsregering die weinig steun en legitimiteit onder de eigen bevolking geniet. Hoe wenselijk is dat?

De Nederlandse regering stelt dat de verantwoordelijkheid voor het oplossen van een conflict primair in Somalië zelf ligt. De geschiedenis heeft inderdaad uitgewezen dat buitenlandse, met name Westerse militaire inmenging, in Somalië het conflict alleen maar erger heeft gemaakt. Maar waarom financieren wij dan ondertussen via de EU toch een corrupte overgangsregering en een bedenkelijke militaire missie? En waarom spreekt de Nederlandse regering de Amerikanen dan niet aan op hun counter-terrorisme programma in Somalië? Obama's plannen om nieuwe bases voor het gebruik van onbemande vliegtuigjes met raketten in de Hoorn van Afrika te bouwen werken niet alleen contraproductief, het is ook achterhaald. Al-Shabaab werkt immers zelf al aan haar eigen ondergang door zich zo onpopulair bij haar eigen bevolking te maken. Bovendien zal het wederom leiden tot grote aantallen burgerdoden. En dit wilden wij toch juist voorkomen?