PvdA slaat plank mis over opkomst SP

In Verloren slag, het boek van de Wiardi Beckman Stichting dat vorige week verscheen, analyseren René Cuperus c.s. de crisis van de PvdA en de spectaculaire opkomst van de SP. Maar de verklaringen die zij daarvoor geven doen geen recht aan de SP-achterban en zullen de PvdA niet redden.

De SP zou haar succes te danken hebben aan de stemmen van de verliezers van de modernisering en globalisering, stelt Cuperus. Die uitleg past in het idee dat de SP een links-conservatieve partij is en dat het provincialisme van Marijnissen en Wilders het bij de Kamerverkiezingen gewonnen heeft van een progressieve politiek.

De PvdA ziet zich tegenover de SP graag als een moderne, progressieve sociaal-democratische hervormingspartij. De vraag die zij daarbij stelselmatig lijkt te vergeten is: wat is progressief en conservatief? Is het werkelijk progressief om mee te gaan in een neoliberale Haagse economische consensus?

Iedere keer dat de PvdA de afgelopen twintig jaar in de regering plaatsnam zien we hetzelfde patroon, zo ook deze kabinetsperiode. De toon van het beleid verandert en een deel van de verslechteringen van sociale rechten wordt gestaakt. Maar versoberingen van vorige kabinetten worden nooit teruggedraaid, laat staan dat er verder wordt gewerkt aan de opbouw van een solidaire maatschappij. Dát is de afgelopen twintig jaar de 'progressieve, moderne' politiek van de PvdA geweest.

Met consequente kritiek op dat beleid bindt de SP kiezers aan zich die vroeger PvdA kozen. Zo stemmen nu meer FNV-leden SP dan PvdA. Maar stemmen alleen bange boze burgers SP? Uit onderzoek van Maurice de Hond naar de achtergronden van stemmers bij de Statenverkiezingen blijkt anders. Inderdaad: de SP krijgt meer stemmen dan de PvdA van mensen die beneden modaal verdienen. Maar ook meer stemmen onder jongeren tot 24 jaar, die je toch moeilijk angstig kunt noemen. Meer stemmen dan de PvdA onder leraren, huisartsen en verpleegkundigen.

Dat de SP voor al die mensen dé partij is geworden, suggereert dat er een groeiende behoefte is aan een ander verhaal dan de PvdA de afgelopen jaren vertelde: een echt links verhaal. Aan zo'n visie is niets conservatiefs: het is bij uitstek een progressief verhaal over een andere, meer solidaire maatschappij dat aanslaat. Want terwijl de meerderheid van de bevolking – en dat zijn toch echt niet allemaal 'verliezers' – kiest voor een stabiele, zekere verzorgingsstaat, vreest zij tegelijkertijd dat de overheid zal doorgaan met het steeds verder uitkleden van die zekerheden.

Dat gat dat de PvdA laat wordt overigens deels ook door het CDA opgevuld, die een zeer succesvolle normen en waarden-koers heeft gevoerd en waar eveneens mensen die zich zorgen maken over het toegenomen individualisme en consumentisme hun plek vinden - hoewel die mensen ongetwijfeld teleurgesteld zullen worden in de daden waarin dat beleid wordt omgezet.

Een tweede verklaring voor de opkomst van de SP die in Verloren slag naar voren komt, is dat de SP eigenlijk eenzelfde partij als de PvdA is geworden. De SP is opgeschoven naar het midden, de kiezers zouden nauwelijks inhoudelijke verschillen zien tussen de twee partijen, en laten dan de authenticiteit van de partij en het charisma van de partijleider de doorslag geven.

Die verklaring is in de eerste plaats tegengesteld aan de eerste verklaring – de SP kan niet tegelijkertijd én dezelfde partij zijn als de PvdA én een conservatieve variant ervan.

Maar net als dat de SP niet conservatief is, is de SP ook niet gelijk aan de PvdA. Kiezers hebben heel goed door waar de SP staat in het politieke spectrum. In het onderzoek van De Hond noemt het grootste deel van de SP-kiezers zich 'links', terwijl de grootste groep PvdA-kiezers zich als 'gematigd links' ziet.

De SP is wel een middenpartij geworden in de zin dat het een steeds meer gevarieerde, pluralistische partij wordt. Cuperus en de zijnen suggereren daarom dat de SP hetzelfde lot wacht als de PvdA: een kloof tussen snelle reclame-jongens en doctorandussen, en de arbeiders in de volkswijken.

Het ontwikkelingstraject van de PvdA door de jaren heen is echter niet onvermijdelijk voor een groeiende linkse partij, het is een keuze. De redenen waarom de achterban van de SP voor die partij kiest, zijn in grote lijnen hetzelfde onder ieder opleidingsniveau, blijkt uit eigen onderzoek van de SP. Juist de consequente houding van de SP in het aankaarten van de aantasting van sociale rechten en voorzieningen en de ongelijke verdeling van welvaart in Nederland en in de wereld, wordt gewaardeerd.

In mijn Rotterdam staan dan ook promovendi naast havenarbeiders samen op de markt om de idealen van de SP uit te dragen. Dat beiden een plaats vinden in de SP heeft alles te maken met de grote maatschappelijke behoefte naar meer samenhang, solidariteit en gemeenschappelijke identiteit. Dat is geen conservatief verhaal, maar juist de basis voor een werkelijke open en vrije maatschappij: hoe meer zekerheden mensen hebben, hoe meer ze bereid zijn wereldburger te zijn. Die visie verwoordt de SP op dit moment als enige partij consequent.

Ik kijk met spanning uit naar de heroriëntatie van de PvdA op haar visie en strategie. Maar een voortzetting van haar neoliberale middenkoers in een kabinet met Balkenende zal de partij in ieder geval niet gaan redden.

Kevin Levie is actief in de SP in Rotterdam