Jacht op één enkele oorlogsmisdadiger houdt heel ex-Joegoslavië buiten de EU
Kroatië was de opvallendste afwezige bij de tien nieuwe lidstaten die op 1 mei vorig jaar de Europese Unie binnenkwamen. Terwijl Tsjechië, Slowakije en de drie Baltische staten gelijktijdig werden toegelaten, ging het met ex-Joegoslavië heel anders. Kroatië is ook veel rijker en probleemlozer dan Roemenië en Bulgarije, die waarschijnlijk in 2007 worden toegelaten. Het heeft zelfs een voorsprong op de nieuwe lidstaten Polen, Litouwen of Slowakije. Dat Kroatië toch nog steeds in de wachtkamer zit is een erfenis van de overleden nationalistische president Tudjman, en hangt op de eis van het Joegoslavië-tribunaal dat eerst de oorlogsmisdadiger Gotovina uitgeleverd moet worden. Aanstaande vrijdag velt de Europese Raad haar oordeel.
Kroatië rekent erop dat op 17 maart 2005 eindelijk de beloofde onderhandelingen beginnen om alsnog bliksemsnel de EU binnen te mogen. Het Europees Parlement is het daarmee eens. Vaak heeft de Raad, die bestaat uit vertegenwoordigers van de 25 regeringen van de EU-lidstaten, een andere mening dan het parlement. Zelfs als dat in dit geval niet zo is kan toch één dwarsliggende regering de start van de onderhandelingen blokkeren. Hoofdaanklaagster Del Ponte van het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag wil dat eerst de al eerder veroordeelde crimineel en oorlogsmisdadiger Gotovina wordt uitgeleverd. Zij vraagt van Kroatië volledige medewerking aan het ICTY, vooral om daarmee de buren in Servië en de Servische deelstaat in Bosnië aan te moedigen ook Mladiè en Karadziè op te sporen. Kroatië antwoordt dat het 625 van de 626 zaken netjes met ICTY heeft afgehandeld en dat Del Ponte tot de zomer van 2004 de volledige medewerking van Kroatië prees. De laatste man die zij nu opeist blijft echter volstrekt onvindbaar. Hij kan pas kan worden gegrepen als criminelen die zijn waarschijnlijk buitenlandse schuilplaats kennen hem overdragen.
Begin maart sprak ik hierover in de hoofdstad Zagreb met president Mesiè en premier Sanader. Mesiè maakte duidelijk dat de huidige regering zo'n crimineel uit het Franse vreemdelingenlegioen nooit in dienst zou hebben genomen en dat hij hem liever gisteren dan vandaag naar den Haag stuurt. Sanader vindt dat Gotovina op z'n minst het landsbelang schaadt. Als hij vindt dat hij onschuldig is moet hij zich maar in Den Haag komen verdedigen. Hoewel Gotovina in de ooit door Serviërs omsingelde kuststad Zadar tot ereburger is uitgeroepen en zijn portret sommige winkels opsiert, hoeft hij op enige sympathie van de staat niet meer te rekenen. Uiteenlopende politieke krachten in Kroatië smachten allen naar erkenning als normaal en fatsoenlijk land, dat vluchtelingen laat terugkeren en oorlogsmisdadigers bestraft.
Als de Raad aanstaande vrijdag niet instemt met onderhandelingen kan dat leiden tot een langdurige opschorting tot het moment dat ooit zal kunnen worden bewezen dat Gotovina inmiddels is overleden. Dat levert ook stagnatie op voor Macedonië, de andere ex-Joegoslavische staat die in de wachtkamer zit tot na de start van Kroatië, en natuurlijk ook voor de echt moeilijke gevallen Bosnië-Herzegovina, Servië-Montenegro en Kosovo. In al die gebieden wantrouwt men andere etnische groepen in eigen land als vijfde kolonne van de buren, maar overal is de publieke opinie het eens over een snel EU-lidmaatschap. Gezamenlijke toetreding zou in de hele West-Balkan tien jaar na de oorlogen eindelijk duurzame vrede en normale samenwerking mogelijk kunnen maken. Door de dreigende uitsluiting van Kroatië is de sympathie voor Europa daar de laatste weken sterk gedaald. De EU moet snel beslissen of zij de binnenkort geheel door EU-gebied omringde staten van voormalig Joegoslavië langdurig buiten de deur wil houden.