Europa: aan de rand van de afgrond, volle kracht vooruit

‘Europa gaat te snel en te ver’, dát was in Nederland en Frankrijk de belangrijkste reden om de grondwet in een referendum af te wijzen. En hoewel de EU-elite daarvóór en meteen daarna verklaarde dat Europa zich hierdoor in een diepe crisis zou storten en geen stap meer zou kunnen verzetten, wordt de normale gang van zaken inmiddels weer gewoon doorgezet. Europa gaat nog even snel en steeds verder, en nu op weg naar een échte crisis.

Het waren geen xenofobe stemmen tegen toetreding van Turkije die de Nee-stemmers uitbrachten. Maar wél ongerustheid over de flitsende uitbreiding zonder dat daarover het debat met de samenleving is aangegaan. Het huidige doormodderen met Turkije laat zien dat de unie zich maar weinig aantrekt van deze zorgen.

De vergaande liberaliseringen die Brussel aan de lidstaten oplegt schoot evenzeer bij veel burgers in het verkeerde keelgat. Maar sinds het overlijden van de grondwet zien we daarin geen enkele terughoudendheid. In tegendeel, premier Blair – momenteel Europavoorzitter - wil de dienstenrichtlijn liefst zo snel mogelijk door het parlement jagen en concurrentie-commissaris Kroes probeert Nederlandse woningbouwcorporaties te verplichten hun sociale huurwoningen te verkopen. De zogenaamde Lissabon-agenda, die van Europa de meest competitieve economie ter wereld zou moeten maken, blijft op onverkort op tafel liggen en leidt tot nóg meer liberaliseringen van zaken die burgers het liefst – via hun democratisch gekozen overheid – zelf onder controle houden.

Hoewel er wel wat geruzied wordt over het landbouwbeleid lijkt het er vooralsnog niet van te komen dit om te buigen naar het minder subsidiëren van schadelijke overschotten en het stimuleren van een verantwoorde en duurzame landbouw. Hetzelfde geldt voor de geldverslindende structuurfondsen. Voor burgers zijn dit onbegrijpelijke dossier. En terecht, want de logica achter dit rondpompen van Euro’s is ver achterhaald. De boodschap van de Nee-stemmers is duidelijk niet overgekomen: ‘Europa, beperk je tot wat écht nodig is!’.

Ook de dreigende militarisering van Europa was voor velen aanleiding de grondwet met scepsis te bekijken. Vorige maand echter besloot nota bene Ierland het leveren van soldaten aan het Euroleger te vereenvoudigen. Nu moet voor elke Ierse militaire actie toestemming verkregen worden van de VN, de regering en het parlement. Volgens de Ierse premier is dat ‘allemaal te omslachtig’. Bizar is dat deze wetgeving juist is ingevoerd vlak voor het tweede referendum in Ierland over het Verdrag van Nice (2002), waar voor het eerst gesproken werd over dat Euroleger. Uit vrees voor een tweede afwijzing van dat verdrag, verstevigde de regering toen de Ierse neutraliteit. Want het Euroleger was één van de belangrijkste redenen voor de Ieren om het Nice-verdrag in het eerste referendum (in 2001) af te keuren. En nu wordt dus alles weer even vrolijk teruggedraaid.

Europa stond veel te ver van de burger en regelgeving uit Brussel werd over het algemeen gezien als onwenselijke inmenging of overbodige regelarij. Maar nog steeds zie ik geen enkele verandering op dat gebied. Juist de goede voorstellen uit de grondwet, zoals het transparanter maken van de besluitvorming, lijken het onderspit te delven. Dat Commissievoorzitter Barroso onlangs stelde dat ‘Europa nog prima functioneert, ook zonder grondwet’ zie ik aan de ene kant als het behalen van ons gelijk. Maar tegelijkertijd vrees ik dat dat betekent dat verdere democratisering wat hem betreft dus achterwege kan blijven.

In heel Europa zijn de referenda over de grondwet inmiddels in de koelkast gezet. Van een serieuze adempauze lijkt geen sprake, want het ratificeren via parlementen gaat gewoon door, om nog zoveel mogelijk “ja’s” te scoren zonder het risico op nóg een afwijzing te lopen. Dat struisvogelgedrag alleen al zegt misschien genoeg over het ‘Europa na de grondwet’. De arrogantie van het beter weten dan de burger is nog altijd leidraad. Uiteindelijk kan dat nergens anders toe leiden dat een nog grotere legitimiteitscrisis voor de Unie. En dan zijn de rapen écht gaar, want ondanks mijn felle kritiek op veel van het beleid uit Brussel, wordt zelf ik niet gelukkig van het idee van een uiteenvallend continent. Het voorstel voor een Europese grondwet heeft ons aan de rand van een afgrond gebracht. Verstandige mensen doen dan een stapje achteruit, maar Europa kent nog altijd maar één richting: volle kracht vooruit.