Werving verpleegkundigen benadeelt de arme landen
Zorginstellingen mogen verpleegkundigen van buiten Europa halen. Is deze nieuwe vorm van gastarbeid werkelijk nodig? De oorzaken van het zorgprobleem worden niet weggenomen en elders zijn deze mensen harder nodig dan hier.
Het is niet ethisch om gekwalificeerd zorgpersoneel weg te halen uit landen waar ze nog veel harder nodig zijn dan hier. Bovendien wordt er ook nog eens flink verdiend aan de werving door commerciële bureau's. Zoals Mata Hari, dat verpleegkundigen werft in Indonesië en hiervoor een bedrag van 12.000 gulden per verpleegkundige vraagt. Om dat te betalen wordt gedurende twee jaar 500 gulden per maand ingehouden op het salaris van de verpleegkundigen. Dit lijkt toch echt op uitbuiting. Niet alleen Mata Hari, ook Luzac Foundation vraagt veel geld voor haar verdiensten. Luzac Foundation leidt Filippijnse verpleegkundigen in Nederlandse taal en haar werkmaatschappij Odian sluit arbeidscontracten met ze af. Ziekenhuizen en instellingen betalen 20 tot 25 procent van het salaris als toeslag aan Odian. Het is een verkeerde ontwikkeling dat commerciële bedrijven op deze manier verdienen aan het lenigen van de nood. Met geld dat in de zorg zelf hard nodig is.
Ernstiger vind ik echter nog dat het niet ethisch, ja ronduit beschamend is om onze personeelsproblemen op te lossen door mensen te halen uit landen waar de gezondheidszorg en de volksgezondheid nog veel slechter zijn dan bij ons. Weliswaar wordt in beginsel geen vergunning verleend wanneer de geworven personeelsleden afkomstig zijn uit een land dat een tekort op de arbeidsmarkt voor verplegend en verzorgend personeel kent, maar deze voorwaarde blijkt in de praktijk geen belemmering te zijn om verpleegkundigen uit de Filippijnen of uit Zuid-Afrika te halen. In de Filippijnen is namelijk geen personeelstekort, zo redeneert het paarse kabinet. Dat klopt in zo verre, dat de toch al beperkte middelen voor de zorg op de Filippijnen in 1998 nog eens met 25 procent zijn gekort, waardoor veel verpleegkundigen werkloos zijn geworden. De vraag naar verpleegkundigen is er enorm, maar de middelen ontbreken om het arbeidspotentieel ook daadwerkelijk in te zetten. Met als gevolg dat veel mensen geen adequate zorg krijgen. Op de Filippijnen sterven mensen gemiddeld zes jaar eerder dan in Nederland en is de zuigelingensterfte zes keer zo hoog. Daar moeten ze de zorg runnen met 43 verpleegkundigen per 100.000 inwoners, hier doen we het met meer dan 1000 per 100.000 inwoners. De ervaring leert bovendien dat veel Filippijnse verpleegkundigen niet teruggaan naar het land van herkomst maar bijvoorbeeld verder trekken naar de Verenigde Staten. Volgens minister Borst is het zeker niet de bedoeling dat er mensen worden geworven die nu werkzaam zijn in de zorg daar. De werkelijkheid is echter dat wel degelijk werkende of ervaren mensen worden geselecteerd, zodat er ook sprake is van een braindrain. De Luzac Foundation stelt als voorwaarde dat ze minimaal 3 jaar werkervaring hebben. Vrijwel alle verpleegkundigen die nu in opleiding zijn bij Luzac hadden een baan als verpleegkundige in de Filippijnen. De eerste verpleegkundigen worden eind oktober, begin november in Nederland verwacht. Door deze mensen naar Nederland te halen worden ze onttrokken aan mensen die hen hard nodig hebben. Een zeer ongewenste vorm van omgekeerde ontwikkelingshulp. Inmiddels zijn de eerste verpleegkundigen uit Zuid-Afrika al in Nederland gearriveerd. Ook in Zuid-Afrika geldt dat ze in dit land zelf hard nodig zijn maar dat er onvoldoende middelen zijn om te aan te stellen. Op verzoek van Nelson Mandela heeft Engeland om die reden besloten te stoppen met werving van verpleegkundigen uit Zuid-Afrika. Volgens Mandela: "was it causing disruption of health services and an exodus of qualified staf." Ook de zusterbond van de AbvaKabo, Nehawu is niet gelukkig met de werving en heeft de SP laten weten blij te zijn dat er partijen zijn die haar mening delen. Zuid-Afrika is inmiddels aan het proberen Zuid-afrikaanse verpleegkundigen uit het buitenland terug te halen. De situatie wordt nog meer bizar als we meerdere landen in het beeld betrekken. Zo werft Engeland verpleegsters in onder andere Oostenrijk en Nederland. Oostenrijk heeft zelf een tekort en werft daarom op de Filippijnen. Filippijnse verpleegkundigen gaan ook naar Ierland. Verpleegkundigen uit Ierland, op hun beurt, vertrekken naar elders omdat ze daar weer meer kunnen verdienen. Als de balans van deze stoelendans wordt opgemaakt, zal de rijke westerse wereld er ongetwijfeld het beste vanaf komen. Daar heeft men ten slotte het meest te bieden, en zal men er dus het best in slagen om het personeelstekort op de vrije mondiale markt aan te vullen. De arme landen blijven met lege handen staan. Wie verder kijkt dan het eigen Nederlandse probleem, zal de oplossing daarom nooit overlaten aan de 'vrije' markt.
Tenslotte is het de vraag of de buitenlandse verpleegkundigen wel de oplossing zijn voor het personeelstekort hier. Volgens het Landelijk centrum voor verpleging en de verzorging is er helemaal geen tekort aan verpleegkundigen in ons land: er zijn er zelfs meer dan genoeg. Alleen willen ze (of kunnen ze) niet langer werken in de gezondheidszorg, omdat de omstandigheden waaronder zij hun beroep uit moeten oefenen niet aantrekkelijk zijn. Van de 200.000 geregistreerde verpleegkundigen zijn er 73.000 niet aan het werk in de zorg. Daarnaast lukt het nog steeds voldoende mensen te winnen voor de opleidingen en is er bovendien nog steeds een hoog percentage dat tijdens of na de opleiding alsnog afhaakt. Voor de HBO-opleiding zijn dit jaar een kwart minder mensen ingeschreven dan vorig jaar. Wrang is ook dat het enerzijds voor veel opleidingen steeds moeilijker wordt stageplaatsen bij instellingen te vinden en deze soms gezocht moeten worden in Duitsland of België en dat anderzijds er wel ruimte blijkt te zijn om verpleegkundigen uit het buitenland hier te begeleiden en verder op te leiden. De kern van het probleem is dat in ons land te weinig waardering is voor de zorg en haar werkers. Alle inspanningen zouden er dan ook op gericht moeten zijn om de zorg en de verpleegkundigen en verzorgenden op te waarderen. Door de zorg weer op een fatsoenlijk peil te brengen zodat verpleegkundigen en verzorgenden weer kunnen doen waarvoor ze zijn opgeleid en wel mensen die zorg geven die ze nodig hebben. Door verpleegkundigen en verzorgenden meer zeggenschap te geven over eigen professioneel handelen. En 'last but not least': door een forse verhoging van de salarissen zodat deze meer in overeenstemming worden gebracht met het zeer verantwoordelijke werk en de hoge lichamelijke en emotionele werkdruk. Maar helaas, het koffertje van Zalm bevatte ondanks het miljardenoverschot niets extra's voor de verpleegkundigen en verzorgenden. Natuurlijk is het afsluiten van goede CAO's in de eerste plaats een zaak tussen werkgevers en werknemers. Maar het kabinet bepaalt, door de budgetten die het beschikbaar stelt, wel de speelruimte: en die is veel te krap. Het kabinet moet beter luisteren naar de verpleegkundigen en verzorgenden in Nederland. Op 12 september spraken zij in De Haag een alternatieve troonrede uit. Ze vroegen 4 miljard gulden om hun positie te verbeteren. Als dat verzoek serieus genomen zou worden, zouden de arbeidsmarktproblemen eerder kunnen worden opgelost dan met lapmiddelen als tijdelijk werving.
Daarnaast is het zaak om mee te denken over structurele oplossingen voor de ondermaatse zorg en slechte gezondheidssituatie in landen als de Filippijnen en Zuid-Afrika. Een ondermaatse zorg die alles te maken heeft met de strengere economische hervormingen die zij uit moesten voeren op last van het IMF en de Wereldbank in ruil voor nieuwe leningen vanwege hun enorme schuldenlast. Laat de ministers van Volksgezondheid en Ontwikkelingssamenwerking zich daar maar eens in verdiepen, in plaats van al te makkelijk de vrije werving toe te laten.