Marijnissen bij opening parlementair jaar: Tijd voor Rechtvaardigheid!

‘Mensen die geloven in rechtvaardigheid kunnen het zich niet langer permitteren afzijdig te blijven. Het is tijd om op te staan. Met woede over het huidige onrecht en met de moed én ideeën om dat te veranderen. Omdat de crises van toen en van nu bewijzen dat de heersende politieke ideeën en keuzes keihard falen. En omdat we samen zo ontzettend veel beter kunnen. Daarom is het tijd voor een nieuw begin. Daarom is het tijd voor rechtvaardigheid.’ Met die woorden sloot SP-leider Lilian Marijnissen vanochtend haar toespraak ter gelegenheid van de opening van het parlementaire jaar af. Bekijk of lees hieronder haar hele toespraak.

Goedemorgen, dames en heren,

Veel dank voor de uitnodiging.

De afgelopen maanden heb ik veel geleerd en veel mensen ontmoet. Als mij iets heel erg duidelijk geworden is, dan is het dat mensen vanuit Den Haag zoveel meer verwachten dan een naakte  vakantie-selfie, oproer over een tekenwedstrijd of de nieuwste loot aan de integriteitsstam van de VVD.

Mensen willen een verhaal horen. Een verhaal waar het heengaat met ons land. En terecht!

Het is wat een voormalig minister-president zichzelf ooit tot doel stelde: 'De socialistische beweging zal voortdurend moeten streven naar een vereniging van werkelijkheidsaanvaarding en utopie. Van praktisch constructieve hervormingsarbeid en stuwende maatschappijbeschouwing.'

Anders gezegd een programma dat niet slechts een verdediging is van het bestaande of het bevechten van de achteruitgang, maar een richting voor de toekomst.

U vroeg mij om vooruit te blikken op het komende politieke  jaar. Dat zal ik doen. Ik schets u geen blauwdruk- want politieke blauwdrukken zijn zelden ergens goed voor geweest- maar wel graag een perspectief.

Afgelopen periode heb ik in een rap tempo het onbehagen in de samenleving zien groeien over de toenemende economische onrechtvaardigheid. Elke keer als er hier in Den Haag gejubeld wordt dat de crisis voorbij is, zien veel mensen hun terechte wantrouwen in de politiek bevestigd. Die politici weten niet hoe het werkelijk zit, maar liefst 6 op de 10 mensen geeft aan er nog niets van te merken dat de crisis voorbij is. Hoe is het mogelijk dat de lonen nog steeds niet fundamenteel stijgen?

Volgens mij is dit het belangrijkste thema. En zijn er daarnaast nog twee thema's maatschappelijk en politiek het komende jaar heel relevant, namelijk migratie en klimaat. En ik denk dat deze thema's niet alleen belangrijk zijn voor de wereld, Europa en ons land, maar ook voor mijn partij. Toen ik het stokje over mocht nemen van Emile Roemer, die vorig jaar nog op deze plek stond, hebben velen mij meegegeven dat ze veel potentie zien voor de SP op deze twee thema's. En dat klopt denk ik.

Ik wil echter eerst beginnen met het begrip vrijheid. Want voor mij zijn rechtvaardigheid en vrijheid onlosmakelijk met elkaar verbonden. En juist de waarde vrijheid is gegijzeld afgelopen decennia. Niet alleen door neoliberalen, maar ook door sociaaldemocraten en zelfs door de rentmeesters van de christendemocratie. Niet alleen door politici die de ieder-voor-zich-mentaliteit openlijk heilig verklaren, maar ook door hen die zeggen dat de gemeenschap belangrijk is. Voor de gevestigde politieke orde stonden winst en markt symbool voor vrijheid.

Dames en heren, 15 september aanstaande is het exact tien jaar geleden dat Lehman Brothers failliet ging. Een enorme crisis volgde. Banken hadden van de neoliberale gevestigde politieke orde alle ruimte gekregen om onverantwoorde risico's te nemen. Toen het misging, was het de samenleving die de prijs betaalde.

Bijna 80.000 zorgwerkers verloren hun baan, het aantal onzekere contracten is nog nooit zo hoog geweest, de huren zijn alleen maar gestegen en de studiefinanciering werd afgeschaft.

Is dat nu werkelijk vrijheid? Voor mij betekent vrijheid iets heel anders: onafhankelijkheid! De ruimte om je te ontplooien, om niet in permanente greep van onzekerheid te verkeren. Geen overheid die wegkijkt, maar een overheid die voor zekerheid zorgt.  Alleen dan zullen we tot een rechtvaardige samenleving kunnen komen.

Dames en heren, er is een groep mensen die elke dag hard werkt, geen gouden bergen vraagt, maar het simpelweg niet meer redt. Mensen die de zorgkosten niet of nauwelijks kunnen betalen, die verdwalen in een oerwoud van bureaucratie en tegelijkertijd zekerheden hebben zien verdwijnen.

Daarnaast zijn er heel veel mensen die zeggen: het gaat misschien wel goed met mij maar niet met de samenleving. Zij maken zich zorgen over wat de toekomst brengt. En misschien nog wel belangrijker: zij twijfelen ernstig of hun kinderen het wel beter krijgen.

Beiden groepen zeggen: hoe we het nu georganiseerd hebben, dat is onrechtvaardig. En de cijfers geven hen gelijk.

Laten we er een paar noemen:

De winsten van bedrijven zijn op dit moment hoger dan ooit maar een steeds kleiner deel gaat naar de werkenden: van elke verdiende euro ging  eind vorige eeuw nog 81 cent naar de werknemers, nu nog maar 73 cent. Het resultaat: De winstuitkeringen naar aandeelhouders explodeerden, terwijl mensen al veertig jaar er in reëel besteedbaar inkomen nauwelijks op vooruit zijn gegaan.

Welke rechtvaardigheid? Wiens vrijheid?

Bedrijven gingen steeds minder bijdragen aan ons land. Gedurende  mijn leven is de winstbelasting gehalveerd.  Die daalde van 48 naar 25% en komende periode nog verder als het aan Rutte ligt. Tegelijkertijd gingen mensen steeds meer bijdragen. Maar daar kregen ze steeds minder voor terug. Kijk hoe onze publieke sector ervoor staat: die piep en kraakt. De zorgverleners, de leraren, de politieagenten, de buschauffeurs: allemaal gaan ze gebukt onder een enorme werkdruk, worden hopeloos onderbetaald en hebben dagelijks last van het georganiseerde wantrouwen. En allemaal moeten ze in actie komen voor zoiets normaals als: hun werk goed kunnen doen tegen een fatsoenlijke waardering.

Dáárom staat ook de afschaffing van de dividendbelasting voor zoveel meer dan alleen een cadeaubon van 2 miljard aan de buitenlandse eigenaren van multinationals. Het staat symbool voor het heilige geloof in het doorgeslagen aandeelhouderskapitalisme. Het is het symbool voor heel veel mensen dat de politiek er niet voor hen is. Het is het rauwe kapitalisme pur sang. Dat rauwe kapitalisme waarvan Gert-Jan Segers recent zei het te willen bestrijden. Ik ben erg benieuwd hoe hij zelf vindt dat het tot nu toe gaat in het kabinet met de VVD.

Want afgelopen zomer was Mark Rutte dus hard op zoek naar 500 miljoen euro omdat de dividendbelasting niet 1,4, niet 1,6 maar 2 miljard euro dreigt te gaan kosten. Tegelijk komt staatssecretaris van Ark een dezer dagen met het voorstel om mensen met een arbeidsbeperking onder het minimumloon te laten werken. En er zijn heel wat overeenkomsten met de dividendbelasting:

• Het heeft geen enkele  rol gespeeld tijdens de verkiezingen, het stond opeens in het regeerakkoord;
• Niemand zit er op te wachten, de mensen zelf niet, werkgevers niet, gemeenten niet, vakbonden niet, de leden en kiezers van het CDA en de ChristenUnie niet.
• En het moet 500 miljoen opleveren: precies het bedrag waar Mark Rutte deze zomer naar op zoek was voor zijn cadeau aan de buitenlandse aandeelhouders.

Welke rechtvaardigheid? Wiens vrijheid?

Duidelijker krijgen we de VVD-agenda niet in beeld denk ik. De samenleving en beschaving worden geschoffeerd met een aanval op het minimumloon maar ondertussen, terwijl alle argumenten op zijn, blijft Rutte vast houden aan het weggeven van 2 miljard dat niemand begrijpt. En, misschien kan de heer Buma daar zo iets over zeggen, maar naar ik begrijp is dit de VVD zoveel waard dat ze het voortbestaan van het kabinet ervoor over hebben. De arrogantie van de macht.

Het is de leider van een land die miljarden van de samenleving weggeeft aan een handjevol superrijken na telefoontjes van een handjevol vriendjes, terwijl de mensen daarover nooit- zelfs niet indirect- iets te zeggen hadden. Eerst waren er geen herinneringen, toen wel herinneringen, eerst waren er geen stukken, toen wel stukken. Maar toen de herinneringen en stukken dan toch boven water kwamen werd ontmaskerd wiens belang de premier hier dient. Hij dient niet het belang van álle Nederlanders, hij dient het belang van een aantal buitenlandse aandeelhouders en aantoonbaar van zijn eigen voormalig werkgever Unilever.

Het was geen onderdeel van de verkiezingscampagne, mensen wisten niet dat ze ook hierover zouden stemmen en een middel dat nu uitgerekend bij zoiets als het afschaffen van de dividendbelasting zeer bruikbaar was geweest, het referendum, is als een van de eerste daden van dit kabinet direct om zeep geholpen. Dus voor het besluit genomen werd mochten mensen er niets van vinden en als het besluit genomen is mogen mensen er nog steeds niets van vinden. Als we over een land elders op de wereld zouden spreken, zouden we dit soort praktijken zonder aarzeling moreel corrupt noemen. Mark Rutte is niet de Minister-President van Nederland, maar van maximaal 76 mensen die gegijzeld worden door een wel hele beperkte definitie van democratie.

Dames en heren,

Dan een wat minder ingewikkeld en beladen thema: Migratie....
Nee, dat is een bijzonder ingewikkeld onderwerp. Voor Europa, voor ons land en ik zeg het eerlijk: ik heb gemerkt ook voor onze partij.

Maar dat mag natuurlijk geen reden zijn om het uit de weg te gaan. Dat kán ook niet. Komende algemene beschouwingen zullen we zelfs een dag onderbreken omdat er weer een Europese top is over dit onderwerp. Wij zijn behoorlijk kritisch over de rol van Europa, maar juist op dit soort thema's is samenwerking harder nodig dan ooit. Helaas zien we op dit moment elke dag het tegenovergestelde. Europese landen zijn hopeloos verdeeld, wijzen naar elkaar en mensen op de vlucht dreigen speelbal te worden van een scheurende Europese politiek.

En ja, de term rauw kapitalisme viel al. Want daar begint het. Zo lang de ongelijkheid wereldwijd groeit, zal migratie blijven toenemen. Mensen gaan op zoek naar een betere toekomst. En wie kan het ze kwalijk nemen? Wij kunnen onmogelijk blijven vasthouden aan de oneerlijke neoliberale handelsverdragen waarmee multinationals een heel continent leegtrekken zonder een eerlijke prijs te willen betalen. Dat heeft niets met rechtvaardigheid te maken.

Al tijden zien we bootjes aankomen, in Griekenland, in Italië, in Spanje. Gisteren nog stelde de UNHCR dat de Middellandse Zee een van de dodelijkste routes ter wereld is: 1 op de 18 mensen komt om het leven. De omstandigheden zijn inhumaan voor de mensen die met de bootjes komen en onrechtvaardig omdat de meest kwetsbare mensen financieel of fysiek niet in staat zijn om in een dergelijk bootje te stappen. Dat moet dus anders.

Daarom kiezen wij voor rechtvaardigheid. Een beleid dat migratie rechtvaardig én beheersbaar maakt. We zullen de asielprocedure en opvang daarom dichterbij mensen moeten organiseren. Zodat mensen de dodentocht over de Middellandse Zee niet hoeven te maken. Daarom zijn we voorstander van het onderzoeken van de mogelijkheden van regionale opvang- en aanmeldcentra, conform onze standaarden, in Afrika. En we zullen ook duidelijk moeten zijn. Mensen die op de vlucht zijn voor oorlog, geweld of onderdrukking zullen we opvangen. En Nederland moet dan haar eerlijke deel nemen. Maar voor mensen die onze kant op komen met puur een economisch motief is hier geen toekomst.

Het beter beheersbaar maken van migratie, als tegenhanger van open grenzen politiek is een links verhaal. Om de eenvoudige reden dat het rechtvaardiger is voor mensen hier en daar. Het bestrijdt de grondoorzaken, maakt de verschrikkelijke dodentochten overbodig, verzet zich tegen verdeel- en heerspolitiek en voorkomt dat er nóg meer gevraagd wordt van onze armste steden en wijken.

Het is een rechtvaardig migratiebeleid gebaseerd op menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit.

Dames en heren,

Wie nadenkt over de toekomst, denkt na over ons klimaat. De tijd van stil zitten is definitief voorbij. We ondertekenden niet voor niets de Klimaatwet. Een initiatiefwet samen met de coalitie dat doen we als SP niet elke dag. Maar onze bedrijven, huizen en samenleving zullen op schone en gezonde energie over gaan.

Het grote debat voor de komende periode wordt echter: wie betaalt en wie profiteert? Op dit moment veroorzaken de 100 grootste bedrijven ter wereld bijna 80% van de klimaatkosten. Op dit moment betalen Nederlandse bedrijven 1,8 miljard minder dan ze vervuilen, huishoudens 2,8 miljard meer. Het tarief dat de Shells van deze wereld voor hun energie betalen is honderd keer lager dan dat u en ik betalen. Dat is geen klimaatrechtvaardigheid. Dat is mensen bedonderen.

Welke rechtvaardigheid? Wiens vrijheid?

Wij zullen niet meewerken aan klimaatbeleid dat geen oog heeft voor de samenleving. Wij zullen niet meewerken aan beleid dat de grote vervuilers maar vrijuit laat gaan maar mensen een forse verhoging van de energierekening geeft. Het is namelijk niet alleen niet rechtvaardig, het gaat ook niet werken. Er zal geen steun voor zijn voor kostbare klimaatmaatregelen, ténzij we het rechtvaardig organiseren.

Ik zal u een voorbeeld geven. In de Amersfoortse wijk Liendert staan flats uit de jaren '60. Nog nooit is daar noemenswaardig onderhoud gepleegd. De keukens vallen van ellende uit elkaar, de douche staat vol met schimmel en gordijnen ophangen: dat zit er niet in want daar zijn de muren te slecht voor.

Pas geleden kwam de woningbouwcorporatie ein-de-lijk met een renovatieplan voor de woningen. Maar wat denkt u? Ze wilden niks doen aan de keuken, niks aan de muren, niks aan de douche. Nee de bewoners kregen zonnepanelen op het dak. Geen verbeteringen in het huis, slechts op het huis. En daar moesten ze nog blij mee zijn ook. Deze bewoners hadden eerst helemaal niks tegen zonnepanelen, maar nu wel. Die zeggen, ga weg met je zonnepanelen, wij willen eerst een fatsoenlijk huis om elke dag gezond in te kunnen leven.

Zo moet het dus niet. Als we deze gigantische uitdaging voor de toekomst willen gaan realiseren, dan zullen we de grootvervuilers moeten aanpakken en niet de mensen met enorme kosten opzadelen. Ik las dat de heer Buma zich met ons ook zorgen maakt over waar de rekening van deze klimaatmaatregelen komt te liggen en of dat wel rechtvaardig gebeurt. Dat is denk ik terecht, want dit zal het debat van de komende periode zijn. Ik zal heel duidelijk zijn: de klimaatdoelen moeten worden gehaald, maar dat zal op een rechtvaardige manier gebeuren of dat zal niet gebeuren. En elke maatregel die klimaatrechtvaardigheid dichterbij brengt, zullen wij steunen.

Dames en heren, tot slot:

Hartelijk dank voor de uitnodiging voor deze bijzondere ochtend. Ik mag ú ook uitnodigen. En wel voor zaterdag 15 september, tien jaar na het faillissement van Lehman Brothers en de start van de crisis: aan de voet van de Erasmusbrug in Rotterdam, het weekend voor Prinsjesdag. Ik nodig u graag allen uit voor mijn Rede voor Rechtvaardigheid en een spannend nieuw initiatief.

U hoeft het heus niet met alles wat ik zeg eens te zijn. Maar mensen die geloven in rechtvaardigheid kunnen het zich niet langer permitteren afzijdig te blijven. Het is tijd om op te staan. Met woede over het huidige onrecht en met de moed én ideeën om dat te veranderen.

Omdat de crises van toen en van nu bewijzen dat de heersende politieke ideeën en keuzes keihard falen. En omdat we samen zo ontzettend veel beter kunnen.

Daarom is het tijd voor een nieuw begin.
Daarom is het tijd voor rechtvaardigheid. 

Ik dank u wel.