Kox: Economische crisis en internationale chaos anders aanpakken

Volgens Tiny Kox, de fractievoorzitter van de SP in de Eerste Kamer, moeten de economische crisis en de internationale chaos anders worden aangepakt, ook door de Nederlandse regering. De Senaat bespreekt momenteel de begroting van 2015 met de minister-president. De SP zegt geen verantwoordelijkheid te willen dragen voor de voorgelegde plannen. Kox: 'Het motto van de plannen is 'uit de schaduw van de crisis' maar zolang zoveel Nederlanders in de kou staan, gaat dat voor ons niet gebeuren. Deze begroting is een gemiste kans op een zonnige toekomst voor iedereen.'

Kox wijst in zijn inbreng onder meer op de volgens hem overhaaste en ondoordachte stap in het duister met de decentralisatie van rijkstaken naar de gemeenten. Kortzichtig bezuinigen dreigt te leiden tot chaos en onzekerheid, bij ouderen, zieken, gehandicapten en mensen zonder werk, aldus de SP-fractie.

Voor de SP mag de discussie over een modernisering van parlement en bestuur beginnen. Kox: 'Als SP pleiten we allang voor het samenvoegen van Tweede en Eerste Kamer tot een Staten-Generaal. Dat is democratischer, transparanter en efficiënter. En we moeten nagaan wat de gevolgen zijn van overheveling van bevoegdheden naar Brussel en de gemeenten. Niets doen is geen optie.'

Hier de volledige inbreng van de SP-fractie:

Dank aan de Minister-president en zijn kabinet voor alle inzet, en dat allemaal voor een salaris waarvoor een gemiddelde ziekenhuisdirecteur of universiteitsvoorzitter vandaag de dag zijn bed niet meer uitkomt, zo hoorde ik. Alle reden om het kabinet aan te moedigen resoluut te zijn met het toepassen van de Balkenende-norm in de publieke en semipublieke sector, lijkt ons.

De minister van buitenlandse zaken is er vandaag voor het laatst – ik wens hem het beste in Brussel en hoop hem snel met een delegatie van deze Kamer te mogen bezoeken. Het zou dan helemaal fijn zijn als de nieuwe commissaris ons vertelt dat hij eindelijk de peperdure dependance van het Europees Parlement in Straatsburg op slot gaat doen.

De uitvoerbaarheid van de voorliggende begroting hangt af van de internationale ontwikkelingen, meldt de Miljoenennota. Laat ik dus eerst over onze grenzen heen blikken. Een vrolijk verhaal wordt het niet helaas.

De crisis die rond 2008 begon, veroorzaakt meer dan alleen economische schade. Er is grootschalig vertrouwensverlies in de instituties die we de afgelopen 100 jaar hebben opgebouwd: parlementen, regeringen, premiers, presidenten, internationale organisaties, banken en multinationals. 

Het vertrouwen daalt, het cynisme groeit. De erfenis van de crisis is lage groei, hoge werkloosheid, groeiende ongelijkheid. Wereldwijd tellen we nu meer dan 200 miljoen werklozen, een voorzichtige raming. Alleen al in de OESO-landen zijn het er 45 miljoen, 12 miljoen meer dan voor de crisis. De ongelijkheid in de wereld is nog nooit zo groot geweest. In de OESO-landen past het inkomen van de 10% armste mensen negen en een half keer in dat van de 10% rijksten; wereldwijd zijn de verschillen nog veel groter. Een generatie terug was dat nog slechts zes keer. We gaan in vliegende vaart de verkeerde kant op. En dat is slecht, ook voor de economie. 

Ik had het zelf moeilijk beter kunnen zeggen -  maar ik citeerde zojuist Angel Gurria, de secretaris-generaal van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, twee weken terug in de Raad van Europa in Straatsburg. De premier heeft het verhaal van Gurria zelf gehoord, toen hij hier op bezoek was. Of niet soms?

Bovenop de economische crisis hebben we een vloedgolf aan oorlogsgeweld. Gisteren nog liep ik rond in Sarajevo, waar honderd jaar terug de Eerste Wereldoorlog begon. Een eeuw na de verschrikkelijke oorlogszomer van 1914 explodeerde deze zomer de burgeroorlog in Oekraïne, werd Gaza platgebombardeerd en lokte een terreurbeweging in Irak en Syrië ons in een nieuwe oorlog. De internationale verhoudingen zijn zo kil dat er al gesproken wordt over een nieuwe Koude Oorlog, een kwart eeuw na het einde van de eerste versie.

Oorlogen zijn geen natuurrampen. We maken ze zelf.

In Oekraïne liep dit voorjaar een bevolkingsopstand tegen een corrupte president uit op een omstreden staatsgreep. Rusland maakte daarop de bevolking in het oosten wijs dat zowat de hele regering in Kiev uit neonazi’s bestond, terwijl de Europese Unie en de Verenigde Staten juist de ogen sloten voor dat rechts-extremisme. Rusland en de Europese Unie boden het bijna bankroete en bizar corrupte Oekraïne een lonkende economische alliantie aan - maar wel onder de voorwaarde van alles of niets. Dat zette alles op scherp, zag ik dit voorjaar zelf in Kiev, Lviv en Donetsk. Amerika suggereerde een NAVO-lidmaatschap voor het land, waar nota bene de Russische Zwarte Zeevloot zijn thuishaven heeft. Daarop annexeerde Rusland de Krim en wakkerde de onrust in het oosten aan. Over en weer regende het sancties. EU en Amerika bleven de regering in Kiev steunen, ook toen haar leger steden het oosten van het land begon te bombarderen. Rusland stuurde illegaal hulp aan de opstandelingen en de Amerikanen brachten militaire adviseurs naar Kiev. 

Zo vloog het hele land in brand. En toen MH17 werd neergeschoten stierven bijna 300 mensen die niets met deze volstrekt onnodige oorlog te maken hadden. Onder hen onze collega Willem Witteveen, zijn vrouw en zijn dochter. Ook zij behoren nu  tot de meer dan 3600 doden die deze oorlog al heeft gekost. Een miljoen mensen is op de vlucht en een nieuwe bewapeningswedloop is in gang gezet.

Ook Nederland doet mee, met contraproductieve sancties en meer geld voor defensie. Wij vinden dat onverstandig. Wij kiezen voor het uitbouwen van de wapenstilstand en het opbouwen van een rechtsstaat in Oekraïne. Wij willen dat Oekraïne kan gaan samenwerken met EU én Rusland. Wij willen geen nieuwe Koude Oorlog, omdat die ons alleen maar ellende brengen zal. Deze zomer hoorde ik in Moskou hoe ook daar mensen zich zorgen maken over herleving van oude tijden, bij hen en bij ons. Het is tijd het tij te keren, vinden wij

Deze zomer bombardeerde Israël Gaza waardoor meer dan 2.300 mensen stierven, het overgrote deel burgers. De Verenigde Naties spreken van mogelijke oorlogsmisdaden. Wanneer gaan we Israël eindelijk verplichten om eerdere VN-resoluties op te volgen en een einde aan de bezetting en afgrendeling van Palestijns gebied te maken? Alleen dat immers voorkomt een volgende oorlog. Wij willen we dat ons land en de EU het associatieverdrag met Israël, dat respect van mensenrechten eist, serieus neemt. Wij willen dat ons land geen producten meer toelaat waarop staat dat ze gemaakt zijn in Israël terwijl ze illegaal geproduceerd zijn in bezet gebied, een schending van het internationale oorlogsrecht. Wij willen, met Zweden, Palestina als staat erkennen. Er waren tijden dat deze minister van buitenlandse zaken daar ook voor was. Het zou een prachtige laatste daad voor hem kunnen zijn, die nu zeker zal aantikken, in Israël, in Palestina en het hele Midden-Oosten.

Vooralsnog is dat Midden-Oosten een groot oorlogsgebied. Ik besef dat de gruweldaden van terroristen in Irak en Syrië om reactie schreeuwen. Maar in Syrië waren die gruweldaden al lang aan de gang, met honderdduizenden doden en gewonden, tot puin gebombardeerde steden en miljoenen vluchtelingen. Vorig jaar was ik in het grootste vluchtelingenkamp aan de grens met Jordanië. De gruwelverhalen toen deden niet onder voor de verhalen nu over de zogenaamde Islamitische Staat-beweging, die ginder als Daesh wordt aangeduid.  Dat geldt ook voor de verhalen uit Irak waar al jarenlang het Soennitische bevolkingsdeel wordt onderdrukt, wat een voedingsbodem voor terroristische fanaten heeft gelegd. Waarom hebben we eerst zo lang weggekeken en tonen we nu plotseling enorme dadendrang? Krijgen we in ons land pas oog voor menselijk drama als we onszelf bedreigd voelen?

Nederland gooit nu bommen op Irak. Volgens de regering is dat internationaalrechtelijk in orde. Ik zou er het rapport van de commissie-Davids nog wel eens langs willen houden, dat in deze Kamer ooit zijn oorsprong vond. De Nederlandse inzet hoort volgens de regering immers bij een bredere aanpak, waartoe ook het ongevraagd bombarderen van een soevereine staat hoort.

En hoe dan ook blijft de vraag of het proportioneel en doelmatig is om een land vanuit de lucht te bombarderen om terroristen te bestrijden, die zich bij voorkeur verschuilen tussen gewone mensen. Volgens de minister-president gaan we eerst zes tot twaalf maanden bombarderen. Daarna moeten grondtroepen aan de slag - maar wie en wat weet niemand.  Wat we vervolgens met Syrië moeten, en wat er daarna van Irak als eenheidsstaat overblijft? Wie het weet, mag het zeggen. Er is geen strategie en ternauwernood een tactiek.

Volgens ons zijn er betere opties. Irak niet afbreken maar opbouwen. Het Iraakse leger niet langer wapens laten leveren aan Daesh maar aan de Koerden. De geldstroom uit landen in de regio naar de terroristen stoppen en de afzetmarkt voor geroofde olie afsluiten. Druk zetten op Saoedi-Arabië, Qatar en Turkije, die zich onze bondgenoten noemen maar het terrorisme hebben doen groeien. En voorkom een nieuwe Koude Oorlog, zodat we de Verenigde Naties weer kunnen gebruiken om een overgangsbewind in Syrië te bewerkstelligen. 

Zeker, dat alles kost tijd en levert geen instant succes op – maar uiteindelijk zijn de mensen ginder daar beter mee af dan met een oorlog zonder einde.

Vergeleken bij ginder gaat het ons goed en ik ben daar elke keer weer blij om. Maar het is geen reden on zaken hier op zijn beloop te laten, eerder juist een aanmoediging ons land beter te maken.

De begroting draagt als motto ‘Uit de schaduw van de crisis’. Dat kan, goed plan - maar dan moet het beleid wel om. De regering zegt dat het weer wat beter gaat met Nederland – maar voor ons is de maatstaf of het ook beter gaat met de Nederlanders. Zolang velen van hen in de kou staan, komen we niet uit de schaduw van de crisis.

De door de meerderheid van het parlement gesteunde ingrepen in pensioenen, zorg en sociale zekerheid, moeten komende jaren miljarden gaan opleveren om de begroting rond te krijgen. Of dat lukt, is zeer de vraag. De koopkracht verbetert amper. Banen komen er slechts mondjesmaat bij. De werkloosheid blijft onaanvaardbaar hoog. Werk voor mensen met een beperking wordt door de regering beloofd maar door de mensen niet geloofd. Door alle ingrepen ligt het begrotingstekort nu binnen de brandbreedte van de Europese Unie maar er zijn  grote gaten geslagen in de huishoudportemonnee van velen en is de solidariteit geërodeerd. Deze begroting is boekhoudkundig wellicht op orde maar gaat sociaal mank.

De decentralisatie van taken van rijk naar gemeenten is een overhaaste en ondoordachte stap in het duister. Die baart nu al grote zorgen bij ouderen, zieken,  gehandicapten en mensen zonder baan, evenals bij veel uitvoerende ambtenaren. Niet de minste waarnemers voorspellen chaos, verwarring en onzekerheid  bij de uitvoeringspraktijk in 2015.

Zorg en zekerheid dichtbij de mensen, en mogelijkheden om mensen actief aan de samenleving te laten meedoen, is iets waar de SP sinds jaar en dag  voor staat en, als het nodig is, de straat voor op gaat. Maar het kabinet verknalt de kans om mensen mee te krijgen en gebruikt de decentralisatie voor kortzichtig en overhaast bezuinigen. De hele exercitie wordt geleid door de drang tot indammen van de kosten. Luister naar de stroom waarschuwingen over de Jeugdwet en de WMO. Kijk naar de discrepantie tussen de belofte om te mogen participeren en de onmogelijkheid om dat waar te maken. De regering rekent zich rijk met de ingeboekte bezuinigingen maar sluit de ogen voor de vele seinen op oranje en rood. Mag ik de minister-president vragen: hebben we een Plan B, als gebeurt wat velen voorspellen? Zo niet, wie gaat er straks dan even Apeldoorn bellen?

De Miljoenennota zegt dat ons onderwijsstelsel tot de best presterende ter wereld kan behoren. Dat is mooi maar invoering van een leenstelsel lijkt ons dan contraproductief en weinig sociaal. Wij zien grotere ongelijkheid in onderwijskansen. En dat zien wij niet zitten, net als veel scholieren en studenten. Voor ons is het geen gelopen race ook al doet het kabinet druk zaken met enkele oppositiefracties aan de overkant. De uiteindelijke beslissing valt hier. Voor alle helderheid, elk goed plan kan hier ook door ons aan een meerderheid geholpen worden, het is maar een weet!

Met veel mensen gaat het gelukkig goed, maar zeker niet met onze 630.000 werklozen en hun kinderen, van wie een groot aantal in armoede opgroeit. De regering noemt werkloosheid een bittere pil voor werkzoekenden en bestrijding van de werkloosheid en het herstel van de werkgelegenheid essentieel - maar haar banenplan bleek kort na de presentatie al boterzacht. Er zijn naar onze mening slechts twee vredige manieren om de werkloosheid omlaag te brengen: economische groei en arbeidstijdverkorting. Waarom wil de regering dat laatste nog steeds niet, als ze aan het eerste niet toekomt? Als de regering in de Miljoenennota beweert te werken aan beleid om de economie op langere termijn te versterken, dan vragen wij ons af: waar blijft dat beleid? Wat  betreft de economische groei heeft de regeringspolitiek tot nu toe averechts gewerkt. Qua groei doet Nederland het slechter dan de ons omringende landen. Die kenden vanaf eind 2008 gemiddeld enige groei, wij bleven krimpen. Bij ons steeg de werkloosheid ook harder. De snelle verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd is vooral een boekhoudkundige operatie geweest waarvan de samenleving meer last dan lust heeft. De werkloosheid onder 50plussers is nu hoger dan die onder jongeren. Van doorwerken na je 65ste is doorgaans geen sprake. Zet dat de regering aan het denken? Of is daar de blik nog steeds gericht op een houdbaarheidsoverschot in 2060, waarnaar de Miljoenennota gretig verwijst? 

We vieren nu twee eeuwen koninkrijk maar het eerste eeuwfeest van de democratie moeten we nog krijgen. Wie de democratie niet onderhoudt, ondermijnt haar. Mijn fractie pleit voor bestuur dat de democratie en de rechtsstaat beter maakt in plaats van verschraalt en uitholt. In dat verband meld ik dat onze fractie vindt dat de zorgen die deze Kamer in twee moties uitte over de toegang tot het recht en de rechtshulp, nog steeds niet door de regering weggenomen zijn. En dat moet wel gebeuren. Er is nog steeds geen grond voor de voorgenomen bezuiniging op de rechtshulp, vinden wij.

De minister van Binnenlandse Zaken werkt niet langer aan een visie voor bestuurlijke hervorming, waar deze Kamer tot driemaal toe per motie om vroeg. Dat kan eigenlijk niet. Zijn nieuwe notitie over het tweekamerstelsel is mager en bevat geen enkel standpunt. Maar in het licht van de permanente overheveling van taken naar Brussel en de gemeenten, moeten we toch echt nadenken hoe we onze democratie en rechtsstaat in de toekomst beter vorm geven. Wil de minister-president wellicht zelf zíjn visie op hoe het verder moet, aan deze Kamer voorleggen, zodat we het erover kunnen hebben? Niets doen lijkt ons geen optie.

Veel van hetgeen op goede gronden als taak voor een democratische gecontroleerde overheid gold, is gaandeweg in handen gesteld van ondemocratische markten. Maar markten kennen geen algemeen belang. Daar heerst slechts het eigenbelang. Toezicht erop werkt slecht en kan ontsporingen niet voorkomen. Mijn fractie wil dat we afstappen van een achterhaald geloof in de heilzame werking van onzichtbare handen – want dat werkt niet. De crisis heeft het laten zien. Wij willen een regering die zich richt het versterken van de rol van democratische organen. Dat is eerlijker en effectiever. Wij willen een  beleidsfinanciering die de hogere inkomens en vermogens aanslaat en de  mensen die het zwaar hebben, ontlast. Anders is er voor veel mensen die nu in de kou staan weinig kans om uit de schaduw van de crisis te komen. Deze begroting lijkt een gemiste kans op een zonnige toekomst voor iedereen. Daar kunnen wij geen verantwoordelijkheid voor nemen.

Maar als altijd zijn we benieuwd naar de reactie van de regering uit op onze beschouwing.