Van Bommel: militaire campagne tegen IS leidt tot nog meer geweld

Vol afschuw kijkt de SP naar de recente ontwikkelingen in het noorden van Irak. Het geweld van IS tegen minderheden in het gebied – tegen de Koerden, de Yezidi’s, de Turkmenen, de Christenen en anderen – is te gruwelijk voor woorden. Het is belangrijk dat dit een halt wordt toegeroepen. Daarom is het goed dat er internationale hulp is geboden om met massamoord bedreigde minderheden te laten ontkomen aan de moordmachine van IS.

De SP is echter zeer bevreesd dat de strijd tegen IS bij voorbaat gedoemd is te mislukken als serieuze politieke en andere stappen uitblijven. Anders dan veelal wordt voorgesteld is IS immers niet enkel een groep radicalen die tot vreselijke gruweldaden in staat is; het is ook de voorhoede van een onder soennieten breed gedragen opstand tegen het gezag. Sinds de illegale Amerikaanse invasie zijn de soennieten systematisch gemarginaliseerd. Oud-premier Al-Maliki droeg hier in belangrijke mate aan bij. IS bestrijden zonder de oorzaken van de opkomst van de beweging aan te pakken, is onrealistisch. Hoe ziet de minister van Buitenlandse Zaken dit?

Hoe beoordeelt de minister de nieuwe regering die in Irak is gevormd? De eerste berichten zijn weliswaar gematigd positief, maar wie verder leest, moet constateren dat de coalitie zeer broos is. De Koerdische steun is bijvoorbeeld voorwaardelijk. Zij willen meer geld van Bagdad en dat de status van betwiste gebieden in hun voordeel wordt gewijzigd. Ook wordt er geklaagd dat zij zijn afgescheept met onbelangrijke posten en dat zij door de internationale gemeenschap gedwongen zijn de regering te steunen. Tegelijk zijn zeer belangrijke posten nog niet ingevuld. Wat betekent dit alles? Het is zeer te betwijfelen of de soennieten hoge verwachtingen zullen hebben van deze regering. En worden er ook andere, verdere stappen gezet richting serieuze politieke, maar ook economische inclusiviteit? Liggen er plannen om de economische achterstelling van de soennieten aan te pakken? Graag een reactie.

Helaas komt het grove geweld in Irak niet alleen van de kant van IS. Ook sjiitische milities en het Iraakse leger maken zich op grote schaal schuldig aan oorlogsmisdaden. Amnesty International en Human Rights Watch wijzen hierop. Denk bijvoorbeeld aan de luchtaanval op een ziekenhuis vorige week en de vatenbommen waar het Iraakse leger, net als Assad in Syrië, gebruik van maakt. Denk ook aan de zelfmoordaanslagen tegen soennitische doelen door aan Bagdad loyale milities. Dit geweld maakt duidelijk dat het zeer de vraag is of er betrouwbare partners in Irak zijn om mee samen te werken. Hoe beziet de minister dit? Deelt de minister mijn vrees dat door de inzet van sjiitische milities de religieuze en andere spanningen in Irak enorm zullen worden aangewakkerd? Wat zegt deze inzet over het Iraakse leger?

De vele slachtoffers van al dit geweld verdienen onze steun. Er is dringend meer humanitaire hulp nodig, zo bleek vanmiddag tijdens de hoorzitting. Wat is er terechtgekomen van de 500 miljoen die Saudi-Arabië heeft toegezegd? Dat was voor Nederland reden om een pas op de plaats te maken. Dat geld lijkt echter niet bij UNHCR te zijn gekomen. Op korte termijn is er 350 miljoen euro nodig. Kan Nederland hier meer leveren? En wat is de stand van zaken met betrekking tot de toegang van hulp tot Syrië, aangezien in juli een resolutie van de Veiligheidsraad van de VN hierover aangenomen werd? Is de toegang verbeterd? Oxfam publiceerde hier maandag een zeer zorgwekkend rapport over. De hulp schiet ernstig tekort, wordt geconcludeerd. Ook Nederland doet te weinig. Wat is de reactie van het kabinet hierop?

Ruim elf jaar na de door Nederland gesteunde illegale oorlog tegen Irak – een oorlog die in belangrijke mate de oorzaak is van het huidige, omvangrijke geweld en de opkomst van het jihadisme in Irak – wordt nu een nieuwe coalition of the willing in stelling gebracht. De SP is zeer bevreesd dat de militaire campagne die nu vorm krijgt, bij zal dragen aan nog meer geweld. Dat geldt ook voor wapenleveranties aan dit spanningsgebied. Het is overduidelijk dat wapens gemakkelijk in verkeerde handen kunnen vallen. Amnesty waarschuwt daar ook voor. Ik begrijp dan ook goed dat de minister van Defensie zeer huiverig hierover is. Kan worden toegelicht hoe wapenleveranties aan Irak passen binnen de EU-exportcriteria? En moet de conclusie niet zijn dat er in Irak net als in Syrië geen tekort is aan wapens, eerder een overschot?

Deze zogenaamde kerncoalitie roept een hoop vragen op. In de brief van vandaag schrijft de minister dat er bij het kabinet bereidheid is deel uit te maken van deze coalitie, maar mij is niet duidelijk wat hier precies mee wordt bedoeld. Steunt Nederland het Amerikaanse beleid dat pas vanavond door president Obama wordt toegelicht? Belangrijker nog is de vraag wat eigenlijk het doel is van deze coalitie? President Obama sprak laatst over het vernietigen van IS, ook in Syrië. Hoe realistisch is dat doel?

Sluiten Arabische landen zich ook bij de coalitie aan, bijvoorbeeld Saudi-Arabië en Qatar? Dat is van groot belang, maar de vraag is of dit überhaupt mogelijk is. Zeker nu Duitsland Qatar ervan beschuldigt IS te steunen. Saudi-Arabië is hier ook vaak van beschuldigd. Hoe beziet de minister dit? Betekent verder het gegeven dat Turkije onderdeel van de kerncoalitie vormt dat het land nu eindelijk de grens sluit voor de buitenlandse jihadisten, waarvan er al ruim 12.000 voornamelijk via Turkije naar het conflictgebied zouden zijn getrokken? En hoe kijkt de minister aan tegen samenwerking met Iran en het regime van Assad in Syrië, die dezelfde vijand hebben. Kunnen de berichten bevestigd worden dat westerse geheime diensten samenwerken met het Assad-regime?

De minister heeft onlangs duidelijk laten weten dat IS alleen te bestrijden is als er ook bereidheid is de beweging in Syrië aan te pakken. Kan worden toegelicht wat hier wordt bedoeld? We hebben in de Tweede Kamer lang gedebatteerd over wapenleveranties aan strijdende partijen en de conclusie was, ook van de minister, dat dit een slecht idee is. Wordt daar nu van afgestapt? Ik hoop ten zeerste van niet. En dan de mogelijke luchtaanvallen tegen IS-doelen in Syrië? Zullen die gesteund worden? De Britse premier Cameron stelde onlangs dat hier geen toestemming van de Syrische autoriteiten voor nodig zou zijn. Wordt deze analyse gedeeld? Is hierover juridisch advies gevraagd aan de volkenrechtelijk adviseur? Graag een toelichting.

Eveneens van groot belang is de vraag hoe voorkomen wordt dat een militaire campagne tegen IS contraproductief werkt. Er zijn al aanwijzingen genoeg dat sinds de VS luchtaanvallen uitvoeren de rekrutering van nieuwe IS-strijders alleen nog maar is toegenomen. Is het ook niet zo dat de Amerikaanse militaire inmenging precies is wat IS wenst? Graag een reactie. Kan de minister ook toelichten welke doelen de VS tot nu toe hebben gebombardeerd? In hoeverre is dit beperkt tot het mogelijk maken van humanitaire hulp en het voorkomen van genocide? En klopt het dat er ook special forces in Irak aanwezig zijn? Wat doen zij daar? Voeren zij targeted killing operaties uit?

Tenslotte is het de vraag wat het gevolg is van eventuele Nederlandse steun aan de strijd tegen IS. Rob Bertholee, hoofd van de AIVD, zei onlangs dat er tot voor kort misschien geen dreiging van IS richting het westen was, maar dat het gevaar groter is geworden sinds het westen zich met het conflict daar is gaan bemoeien. Dit bevestigt eens te meer de relatie tussen westerse militaire interventie en terroristische dreiging. Wat is de reactie van de minister op de uitlating van de heer Bertholee? Wat betekent dit concreet voor Nederland? En leidt Nederlandse steun voor de militaire aanpak in Irak bovendien niet tot meer jihadgangers vanuit Nederland naar de regio? Wat is hier de relatie?

Kortom voorzitter; de opmars van IS is een probleem dat met ondoordachte stappen mogelijk nog veel groter wordt. De SP deelt dan ook de overtuiging van het kabinet dat de bestrijding ervan alleen kans van slagen heeft als er ook voortgang wordt geboekt op het politieke spoor.