Emile Roemer in Brazilië: bezoek aan Brasilia
Emile Roemer, partijsecretaris Hans van Heijningen en Brazilië-deskundige Peter Runhaar zijn in Brazilië op werkbezoek. Voor sp.nl houden ze een dagboek bij.
Vanuit Salvador vliegen we naar de hoofdstand Brasilia, waar we bij aankomst verwacht worden op een grote bijeenkomst van de Braziliaanse Arbeiderspartij (PT), die de aftrap vormt van de verkiezingscampagne voor het partijvoorzitterschap. De bijeenkomst vindt plaats in het complex van de Braziliaanse senaat.
Na een vriendelijk ontvangst komen wij de zaal binnen terwijl Rui Falcao, huidig voorzitter van de PT, aan het woord is. De sfeer is een beetje rommelig maar plezierig. Tijdens zijn toespraak praten de dertig a veertig bestuursleden op het podium – een gemêleerd gezelschap –, gezellig met elkaar. Ook in de zaal is het een plezierige drukte. Tientallen fotografen en cameraploegen zorgen voor een voortdurend flitsfestijn.
Naast Rui, die getuige het enorme zeildoek met zijn naam en foto boven het podium de kandidaat van het partijbestuur is, zijn er vijf andere kandidaten voor het partijvoorzitterschap. Na afloop van de campagne die een paar maanden duurt, stemmen naar schatting 1 miljoen van de 1,6 miljoen partijleden – op een bevolking van 200 miljoen Brazilianen – via geheime schriftelijke en digitale stemmingen op hun favoriete kandidaat.
Rui, die de hoogste ogen gooit, staat bekend vanwege zijn diplomatieke manier van opereren. Een jurist van onbesproken gedrag die al tijdens de militaire dictatuur actief was binnen links en de naam heeft zich door niets of niemand gek te laten maken.
Nadat de dagvoorzitter een aantal huishoudelijke mededelingen doet, waaronder de aanwezigheid van een delegatie van de Nederlandse SP, neemt Lula het woord. De zaal rond kijkend, maakt hij uit de losse pols wat opmerkingen. Dan ziet hij Emile, zwaait met zijn handen en nodigt hem luid uit om op het podium zitting te nemen naast partijvoorzitter Rui. De Nederlandse delegatie krijgt een luid applaus, wanneer de ex-president refereert aan het belang van internationale solidariteit en samenwerking met linkse partijen en bewegingen in Europa.
Roemer op podium naast PT-voorzitter Rui Falcao
In de toespraak die daarop volgt, benadrukt Lula het belang van de dialoog met de honderdduizenden jongeren die de afgelopen maanden de straat op zijn gegaan. Dat er onder de demonstranten weerstand bestaat tegen alles wat met politiek te maken heeft is waar, maar weglopen voor problemen is wel het laatste wat PT'ers moeten doen. Lula memoreert aan de begintijd waarin hij het podium beklom om politieke toespraken te houden. Dat een arbeider dat deed werd in die tijd nog net getolereerd, maar voor vol werd hij naar eigen zeggen niet aangezien. Desondanks is de PT erin geslaagd Brazilië de afgelopen vijfendertig jaar totaal te veranderen. 40 Miljoen mensen hebben zich uit de armoede weten te ontworstelen, kinderen uit arme gezinnen gaan naar school en zelfs naar de universiteit, kortom er is een nieuwe werkelijkheid ontstaan.
Dat betekent dat er nieuwe uitdagingen en nieuwe vragen opkomen. De antwoorden daarop kunnen alleen komen van de partij die met het volk verbonden is. Dat was, is en zal het bestaansrecht van de PT zijn. Zonder die verbondenheid met het volk heeft de partij geen bestaansrecht. Tijdens de toespraak is iedereen vol aandacht, regelmatig wordt er luid geapplaudisseerd en wanneer er iets geroepen wordt uit de zaal, springt Lula daar met graagte op in. Een geboren communicator, die niet alleen voor partijgenoten, maar ook voor Brazilianen die weinig van politiek moeten hebben een icoon is.
Oud-president Lula tijdens zijn toespraak
Om half elf 's avonds rijden we per taxi over enorm brede autowegen door Brasilia, een surrealistische stad die aan de tekentafel is ontworpen door architect en stadsontwerper Niemeyer en in 1961 'in the middle of nowhere' gebouwd is. We zijn op weg naar ons hotel dat – hoe kan het ook anders – in de 'hotelwijk' staat. De wijk 'restaurants en bars' blijkt per auto een kwartier verder te zijn. Die ligt aan een kunstmatig aangelegd meer, waarvan de aanleg tot een klimaatverandering heeft geleid heeft die door de bewoners als positief ervaren wordt. Door het meer is de regenperiode van twee tot zes maanden toegenomen, wat maakt dat de tropische stad een stuk groener is geworden.
Over de vraag hoe het staat met de leefbaarheid, wordt heel verschillend gedacht. Naast de half miljoen mensen die in de modelstad wonen, telt Brasilia inmiddels twee miljoen mensen die in aanpalende satellietsteden wonen. Een groot deel van die mensen behoort tot de middenklasse, maar een ander deel is arm, met alle problemen van dien. Voorstanders van Brasilia wijzen op het feit dat de stad geen files kent, de luchtkwaliteit goed en de stad groen is, tegenstanders vinden het een stad zonder hart, zonder sfeer, een artificieel gedrocht.
Parlementsgebouw in Brasilia
De ochtend daarop zijn we om 10 uur bij het Braziliaanse parlement waar we die dag gesprekken met hebben met leden van het congres en de senaat. Wellington Dias, fractieleider in de Braziliaanse senaat, vindt het belangrijk om linkse leiders uit Europa te spreken. 'Gisterenavond heb ik gezien hoe jullie ontvangen werden. Dat doet recht aan het belang dat we hechten aan het gesprek met links Europa. Zelf ben ik in Nederland geweest in verband met het vraagstuk van stedelijke ontwikkeling en om jullie drugspolitiek te bestuderen. In Brazilië hebben we namelijk grote problemen met crack.'
Roemer met Wellington Dias, fractieleider in de Braziliaanse senaat
Onze gesprekspartner is erg geïnteresseerd in de eurocrisis, niet in de laatste plaats omdat de Brazilianen vrezen dat de ontwikkelingen in Europa een negatieve invloed krijgen op hun eigen land. Ook Brazilië staat onder grote druk van het neoliberalisme, geeft hij aan. Vooral de inkomens van de mensen die niet veel verdienen, moeten verdedigd worden. Door deze mensen kansen te geven, stimuleer je de economische ontwikkeling. Na de groei in Sao Paulo en de zuidelijke deelstaten, moeten nu ook andere delen van Brazilië opgenomen worden in de vaart der volkeren. Investeringen in havens en luchthavens is volgens hem een must. Recente olie- en gasvondsten bieden nieuwe perspectieven om het land te ontwikkelen.
'Vroeger hielpen linkse partijen in Europa ons in versterking van links in Brazilië. Treurig dat links in Europa zo in het defensief zit op dit moment. De PT heeft de afgelopen twaalf jaar een nieuwe generatie meegenomen in haar politiek. Voor ons is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de band met deze jongeren behouden blijft en versterkt wordt. Een van de dingen waar wij graag met jullie verder over praten, is hoe je dat doet. De wereld verandert en wie de relatie met de nieuwe ontwikkelingen mist, verliest.'
'Traditioneel heeft Brazilië een sterke relatie met Noord-Amerika en Europa. Die relaties blijven wat ons betreft sterk, maar daarnaast werken we bewust aan de versterking van economische, politieke en culturele banden met Latijns-Amerika en Afrika. Wij saneren de schulden die veel landen bij ons hebben en we gaan nieuwe handelsbetrekkingen aan. Heel goed trouwens dat jullie naar Venezuela gaan nu, na de dood van Chavez. Volgens ons moeten er in Venezuela ingrijpende hervormingen plaatsvinden, om het linkse project daar toekomstbestendig te maken.'
Buiten en binnen het enorme parlementscomplex is het een heksenketel. Op de grasvelden voor het gebouw protesteren vakbondsleden tegen flexwetgeving, mensen met een beperking voor beter speciaal onderwijs en eisen studenten beter onderwijs en betaalbaar busvervoer. Interessant is dat die zaken ook één op één binnen het parlementsgebouw aan de orde worden gesteld.
Iedereen kan na het checken van tassen en het passeren van detectiepoortjes naar binnen, wat maakt dat het parlement de plaats is waar parlementariërs en activisten elkaar treffen. Aan het eind van de middag voeren enkele tientallen studenten een luidruchtige actie. Na afloop van het gesprek neemt de fractievoorzitter ons mee naar de vergaderzaal, vraagt het woord en stelt Roemer en Van Heijningen voor.
Op de Nederlandse ambassade in Brasilia
Vervolgens is er een lunch op de Nederlandse ambassade. De Nederlands-Braziliaanse economische betrekkingen hebben zich de laatste jaren sterk ontwikkeld, volgens ambassadeur Kees Rade. Daardoor wordt de ambassade in Brasilia uitgebreid in plaats van ingekrompen. Belemmeringen voor het Nederlandse bedrijfsleven zijn vooral van bureaucratische aard: je hebt een heel batterij juristen en accountants nodig om zaken te kunnen doen. Dat komt vooral door de gecompliceerde belasting- en arbeidswetgeving. Wat volgt is een boeiende uitwisseling van ideeën en ervaringen over internationaal beleid en ontwikkelingssamenwerking. Van de kant van de ambassade is er een authentieke interesse in de positie van de SP binnen de Nederlandse verhoudingen en op internationaal vlak. Emile dankt de ambassadeur na afloop voor de hartelijke ontvangst.
Tussendoor hebben we een kort gesprek met Eduardo Suplicy, de oude, geliefde senator, die tot de rijken van het land behoort en tegelijkertijd al tientallen jaren actief is binnen links. Hij maakt zich sterk voor sociale rechtvaardigheid, onderwijs en de inkomsten van de minima. In 2005 heeft hij daarvoor wetgeving door het parlement gekregen. Nog steeds scoort Brazilië bijzonder slecht op het vlak van inkomensverschillen, maar er zit heel langzaam verbetering in. Maar Brazilië heeft nog een lange weg te gaan voordat het land in dat opzicht in de buurt van Nederland komt.
Emile Roemer met oud-senator Eduardo Suplicy
Christovam Buarque is onder meer bekend als bedenker van het eerste Bolsa Familia-programma: arme Brazilianen ontvingen financiële steun als ze hun kinderen naar school stuurden. Buarque zit in de senaat voor de PDT, en ontvangt ons op zijn werkkamer. Een vriendelijke man, die met veel autoriteit kan spreken over het onderwijs in zijn land. Hij was minister van Onderwijs in de eerste Lula-regering, maar leverde zijn functie in omdat de regering naar zijn idee niet ver genoeg ging. 'Goed publiek basisonderwijs bereiken we maar op een manier', zegt Buarque. 'Door de verantwoordelijkheid voor het basisonderwijs over te hevelen van gemeentelijk naar federaal niveau.'
Later in de middag hebben we een afspraak met Jose Guimaraes, voorzitter van de PT-fractie in het congres, waarin de partij 89 van de 512 afgevaardigden heeft. 'Hervormingen zijn voor ons een heel belangrijk onderwerp', meldt de voorzitter. Aan de particuliere financiering van partijen en campagnes, moet nu echt een eind komen. Het huidige model werkt corruptie in de hand. Iedere kandidaat voert campagne voor zichzelf en bijna iedere kandidaat laat zich sponseren door bedrijven. Afgelopen weken kwam een groot schandaal in Sao Paulo aan het licht, waar Siemens gerotzooid heeft met de aanbesteding van de metro.
Samen met andere linkse partijen is er een voorstel gedaan voor een nieuw stelsel voor partijfinanciering. Dat vereist een wijziging van de grondwet waarvoor 171 congresleden nodig zijn om een volksraadpleging erdoor te krijgen. Voor grondwetshervormingen heb je de meerderheid plus één nodig. Of dat lukt, hangt van de druk van de bevolking af. Onze president, Dilma, heeft vijf hervormingsvoorstellen gedaan. Die zijn stuk voor stuk afgewezen door het parlement. Maar gisteren hebben we 2 miljoen handtekeningen ingeleverd om een volksraadpleging af te dwingen. Wij geven de moed niet op.'
'Los van die hervormingen realiseren we ons heel goed dat de vraag of we de verkiezingen van volgend jaar winnen, uiteindelijk bepaald wordt door de vraag hoe de economie zich verder ontwikkelt. We hoeven elkaar niet voor de gek te houden, zo zit de wereld nu eenmaal in elkaar. En wat is er in Europa aan de gang?', vraagt Guimaraes. De interesse voor wat er in ons land en op ons continent gebeurt, is minstens zo sterk als de interesse die wij als SP'ers in Brazilië hebben. Emile sluit af: 'Ik ben erg onder de indruk door de manier waarop wij hier ontvangen zijn en het is goed om de contacten die we hebben gelegd, de komende jaren verder uit te bouwen'.