Tiny Kox in Rusland: Schots en scheef

SP-senator Tiny Kox is opnieuw in Rusland om voor de Raad van Europa de waarnemingsmissie voor de Russische presidentsverkiezingen van 4 maart voor te bereiden. Voor de website van de SP houdt hij een verslag bij.

Dag 2: Schots en scheef

De Moskwa, die normaal langs de muren van het Kremlin stroomt, is nu stijf bevroren. Maar een Elfstedentocht kun je er niet op rijden. Alles ligt schots en scheef. Een beetje zoals het politieke landschap nu is in Rusland. Na de parlementsverkiezingen van 4 december is van alles in beweging gekomen. Terwijl het vriest dat het kraakt in Rusland, loopt de politieke temperatuur er verder op.

Dat hoor ik deze ochtend als ik overleg met vertegenwoordigers van een aantal ambassades, waaronder de Nederlandse, en de Europese Unie. Iedereen is onder de indruk van de massademonstraties die plaatsvonden na de malversaties voor en tijdens de verkiezingen van 4 december. Maar iedereen ziet ook dat er geen sprake is van een eensgezinde oppositie die het bij de komende presidentsverkiezingen zou kunnen opnemen tegen Vladimir Putin, de huidige premier en voorman van de nog steeds grootste partij, Verenigd Rusland. Iedereen gaat ervan uit dat de volgende president van het grootste land van de wereld Vladimir Putin heet. Geen van de vier uitdagers – de communist Zjuganov, de nationalist Zjirinovski, de centrumlinkse Mironov, of de liberaal Prokhorov – heeft volgens hen bij benadering een met Putin vergelijkbare populariteit.

De waarnemingsmissie bracht in december vorig jaar verslag uit van de verkiezingen in Rusland.

Dat geldt ook voor de eventuele vijfde uitdager, Grigori Yavlinkski, die door de Kiesraad niet is toegelaten als kandidaat. Vandaag dient zijn beroep bij het Hooggerechtshof. De Kiesraad heeft vastgesteld dat een groot deel van de benodigde twee miljoen handtekeningen voor zijn kandidaatstelling niet voldoen aan de gestelde eisen. Yavlinkski bestrijdt dat. Vandaag of morgen weten we of hij alsnog mag meedoen. Maar ook zijn populariteit is niet hoger dan een paar procent volgens de opiniepeilers. De grote vraag op dit moment is niet wie het meest populair is maar of de populariteit van Putin groot genoeg is om in de eerste ronde de presidentsverkiezingen te winnen. Haalt hij geen vijftig procent, dan komt er een tweede ronde. En daarin, zo hoor ik van verschillende kanten, kan het mechanisme gaan spelen dat veel mensen vooral tegen de huidige premier stemmen, ongeacht wie dan zijn tegenkandidaat is. Voorlopig is dat allemaal nog vooral koffiedik kijken.

Hulp daarbij krijg ik van Heidi Tagliavini, de Zwitserse topdiplomaat die hier leiding geeft aan de langetermijn-waarneming van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, de OVSE. Met haar heb ik bij de parlementsverkiezingen ook al erg goed kunnen samenwerken. Onder haar leiding zijn nu in heel Rusland twintig teams actief om van alles en nog wat dat met de verkiezingen te maken heeft, in kaart te brengen. Hoe staat het met de toegang tot de media voor de verschillende kandidaten, wordt er overheidsgeld gebruikt om de campagne van Putin te helpen, hoe staat het met de organisatie en bemanning van de lokale en regionale stembureaus, is er voor iedereen voldoende vrijheid om campagne te voeren? Half februari komt de OVSE met een tussenrapport. Ik zal daar veel baat bij hebben. In maart zullen de OVSE en de Raad van Europa met een paar honderd waarnemers de verkiezingen bijwonen.

De officiële toezichthouder op die verkiezingen is de Centrale Kiesraad. Die tref ik vandaag ook, en in beduidend betere sfeer dan toen ik in november met mijn werk hier begon. Toen wilde de voorzitter van de Kiesraad, Vladimir Churov, me nog laten vervolgen voor het zogezegd schenden van allerlei regels. Nu word ik vriendelijk door hem verwelkomd, krijg normaal antwoord op mijn vragen en als toegift zelfs een rondleiding door een model-stembureau. Met daarin – primeur voor de wereld – webcams die iedereen die dat wil de hele verkiezingsdag zicht op het stemlokaal naar keuze zullen geven. Premier Putin heeft dat zelf besloten, na alle kritiek, ook van de Raad van Europa, op de manipulaties bij de parlementsverkiezingen. De machtige voorzitter van de Kiesraad erkent nu dat er nogal wat fout gelopen is op 4 december. Hij heeft mijn rapport voor de Raad van Europa over de parlementsverkiezingen bestudeerd. Daarin wijs ik onder meer op het gebrek aan een onpartijdige scheidsrechter bij verkiezingen in Rusland heb gewezen. Hij weet wie ik bedoel maar doet geen moeite me tot een andere mening te brengen.

Churov toont ons transparante stembussen, die er op zijn order nu in alle stemlokalen zullen staan. De sleuven zijn zo smal dat het niet meer mogelijk lijkt daardoor stapels stembiljetten de bus in te doen glijden, zoals op 4 december nog wel op veel te veel plaatsen gebeurde. En hij vertelt me dat een derde van alle stembureau-voorzitters op 4 maart vervangen zal zijn. Hij heeft ook alle stembureaus geïnstrueerd zich op 4 maart strikt aan het voorgeschreven protocol te houden en de bemensing van de stembureaus vooraf extra te trainen om fouten te voorkomen.

We zullen zien hoe dat allemaal gaat lopen. De 84-jarige Ludmilla Alexeeva van de Helsinki Groep, een van de bekendste binnenlandse verkiezingswaarnemers, vertelt me dat ze het spannende tijden vindt. Ze is ook onder de indruk van de boze reactie van zoveel Russen op de "gestolen parlementsverkiezingen" en is benieuwd wat voor consequenties dat wellicht zal hebben voor de presidentsverkiezingen. Niet dat ze denkt dat Putin uiteindelijk niet gekozen zal worden. Maar hoe lang hij op zijn nieuwe post zal kunnen blijven, dat is voor haar de vraag. Er is veel losgekomen in Rusland en dat kan volgens haar niet zonder gevolgen blijven, voor het functioneren van de politieke organen van de Russische Federatie.

Ik word in de namiddag ook nog met mijn delegatie bijgepraat over hoe de media ruimte bieden aan de kandidaten voor het presidentschap. Duidelijk dat het een stuk eerlijker lijkt te gaan dan in het verleden, hoewel premier Putin debatten vooralsnog uit de weg gaat en zo lang mogelijk als premier zal blijven optreden. Dat levert immers, als overal, veel extra veilige zendtijd op. Niet eerlijk, zegt de één. Maar wel te begrijpen, zegt de ander. Tsja...

Vanavond ontmoet ik nog een delegatie uit het Europees Parlement, die hier op bezoek is. Wellicht komen er ook enkele waarnemers van het EP de presidentsverkiezingen volgen. Groot verschil met de Raad van Europa is dat in Rusland de EU bemoeizuchtig buitenland is, terwijl Rusland een van de 47 leden van de Raad van Europa is. Wij zijn hier 'thuis'. En we willen daarom dat Rusland zich, net als andere lidstaten, houdt aan de bindende verdragsbepalingen over het houden van faire verkiezingen. Ook voor het presidentschap.

Morgen tref ik de kandidaten voor die post. Benieuwd of ze allemaal komen opdagen – en wat ze me dan allemaal te vertellen hebben. Eerst maar eens slapen.