Wankele stappen naar democratie in Kirgizië
Op 30 oktober mochten de mensen van de jonge democratie Kirgizië- ook wel Kyrgystan- hun nieuwe President kiezen. Als één van de 300 waarnemers van de OVSE was het de taak van SP-senator Nanneke Quik-Schuijt om te zien over deze verkiezingen wel open en eerlijk zouden verlopen. Geen eenvoudige opgave, zoals uit haar verslag van de verkiezingswaarneming blijkt.
Een stembureau in Kirgizië
In 1991 werd Kirgizië onafhankelijk van de Sovjet Unie, hoewel het land in veel opzichten afhankelijk bleef van haar grote buurman. De twee eerste presidenten werden na volksopstanden gedwongen af te treden. De laatste in april 2010, na bloedige onlusten waarbij tientallen doden vielen. Tot de dag van vandaag weet niemand wie er toen begonnen is. Duidelijk is wel dat armoede en werkloosheid en een gevoel onder Usbekse minderheden gediscrimineerd te worden aan de onvrede en het geweld ten grondslag gelegen hebben.
Er kwam een interim regering, geleid door een Roza Otoenbajeva, die een nieuwe grondwet en een nieuwe kieswet opstelde, op basis waarvan presidentsverkiezingen werden uitgeschreven. De OVSE, Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, richt zich op het bevorderen van de samenwerking op militair, economisch en humanitair gebied tussen de 56 lidstaten in Europa, Noord-Amerika en Centraal Azië werd gevraagd om de verkiezingen te controleren.
Het Centraal Aziatische land wordt aan het Noorden begrenst door Kazachstan, in het Oosten door China en in het westen door Tajikistan en Usbekistan. Het is 4,5 x zo groot als Nederland en heeft ongeveer een derde van ons inwonertal. Het is een van de armste landen van de voormalige Sovjet republiek.
Na een afmattende briefing-dag: iets over het land en zijn mensen, iets over de organisatie van de verkiezingen en onze taak daarin, werden we over het land verdeeld. Ik bleef in het Noorden waar het rustig is. Problemen werden eigenlijk uitsluitend in het zuiden verwacht, waar 1,5 jr geleden de onlusten begonnen en het hevigst waren.
Kirgizië is mooi land met hoge bergen, meren en veel platteland. Eén weg met simpele huizen erlangs, onverharde zijwegen. Na aankomst kennismaken met je teamgenoten: een tolk, chauffeur en een Spaanse mede-waarnemer, samen terrein verkennen: waar liggen de stembureau’ s, hebben ze de boel al op orde? Een praatje met de vrouwen die met de voorbereiding bezig waren: of ze met ons op de foto mochten? Of we wat wilden eten: geraspte wortels, brood, vlierbessenjam en altijd thee. Lachen, dank dat jullie gekomen zijn!
Er was optimisme over het democratisch gehalte van deze verkiezingen: was het in het verleden vaak zo date een verkiezing tot doel had de macht van de zittende president te versterken, verkiezingen waarvan de uitslag steevast van te voren bekend was, nu wist niemand wie deze verkiezingen zou winnen. Er waren 23 kandidaten van wie 2 zich in de laatste dagen tot kanshebbers leken te ontwikkelen.
In het stembureau
Voor onze organisatie hing er een schaduw over deze verkiezingen: op de dag van de briefing waren de accreditaties nog niet van iedereen in orde. Het Nederlandse hoofd van de missie Corien Jonker (ex-Tweede Kamerlid voor het CDA) vertelde dat het ging om niet goed leesbare fotokopieën van paspoorten, slecht ingevulde formulieren, en dat van vele landen. De nieuwe Kiesraad moest zijn tanden laten zien. Bemoeienis van ambassades en ministeries van Buitenlandse Zaken mochten niet baten. Uiteindelijk kreeg iedereen toch het kaartje dat om de nek gehangen wordt ten teken dat het gouvernement toestemming geeft aanwezig te zijn in het stembureau, tot en met het tellen van de stemmen. Die moesten toen nog wel met de grootste spoed, naar de 14 waarnemers –standplaatsen, verspreid over het grote land, worden gebracht.
Het stemmen ging gewoon net als bij ons: ordelijk en saai. Wat veel problemen opleverde was dat de bevolkingsadministratie nog slechter op orde is dan onze Gemeentelijke Basis Administratie. Om die reden is b.v iedereen boven de 90 jaar geschrapt. Mocht je nog in leven zijn dan moest je vragen om op de stemlijst opgenomen te worden. Relatief veel mensen mochten thuis stemmen. Voor de transparantie is dat niet erg bevorderlijk. Aan de andere kant: hoe transparant is ons volmachten systeem? En als je de wegen, of het gebrek daaraan, ziet, en je je realiseert dat ouderen geen vervoer hebben, afhankelijk zijn van de ezelwagen van de buurman, dan is het toch ook wel weer heel mooi dat er zoveel mensen, ambtenaren en leden van politieke partijen met plaatselijke waarnemers, bereid zijn al die oudjes op te zoeken. En juist de ouderen willen stemmen. De jeugd lijkt, net als bij ons, niet bijster geïnteresseerd. En denk niet dat die oudjes zo graag naar de stembus gaan omdat ze blij zijn met de vrijheid die het democratisch bestel hen heeft gebracht. Velen hebben heimwee naar het gratis onderwijs en de gratis gezondheidszorg uit de Russische tijd. Wij vinden het misschien een minpuntje dat de, met overweldigende meerderheid gekozen president sterke banden heeft met Rusland, dat ligt daar toch anders.
Het tellen van de stemmen ging veelal niet goed. Soms mochten de waarnemers niet meekijken, in andere regionale stembureau was de telling zo georganiseerd dat het eigenlijk voor de waarnemers niet te volgen was. Daar komt bij dat velen vanaf 7 uur ’s morgens met de verkiezingen bezig waren en soms na 24 uur nog steeds in touw waren, terwijl de waarnemers afgelost werden. Vermoeidheid kan zijn tol eisen.
De OVSE zal met een kritisch rapport komen. Terecht. Er is fraude geconstateerd en de organisatie is nog niet geheel op orde. Toch hadden wij, als waarnemers, de indruk dat de fouten die gemaakt worden veelal het gevolg zijn van knullige onervarenheid, meer dan van opzettelijk bedrog. Bovenal belangrijk vond ik dat mensen een volstrekt ontspannen indruk maakten. Ik denk dat de Kirgiziër in vrijheid hun stem hebben uitgebracht.
Nu maar afwachten wat de nieuwe President Atambaiev gaat doen met het vertrouwen dat het volk hem gegeven heeft.