Gesthuizen in Nigeria: 'Corrupte overheid en oliemaatschappijen steunen elkaar’
Door aanhoudende olielekkages in het West-Afrikaanse Nigeria zijn er grote milieuproblemen. Volgens Shell is de Nigeriaanse bevolking zef verantwoordelijk. SP-Kamerlid Sharon Gesthuizen zag met eigen ogen dat het anders ligt: ‘De bevolking zit knel tussen bedrijven en overheden.’
tekst Diederik Olders foto’s Sharon Gesthuizen en Sunny Ofehe
Sharon Gesthuizen in gesprek met Ibim Semenitari, commissaris in de Niger delta
SP-Tweede Kamerlid Sharon Gesthuizen ging vlak voor de kerst een paar dagen naar Nigeria om te onderzoeken welke gevolgen de grootschalige oliewinning in de Nigerdelta voor de bevolking heeft. Al tientallen jaren zorgt oliewinning daar voor extreme milieuproblemen. Hele gebieden zijn bezaaid met plassen olie, schoon drinkwater is er bijna niet en landbouw en veeteelt zijn vrijwel onmogelijk. De straatarme bevolking ziet helemaal niets terug van alle rijkdom die bedrijven als Shell daar uit de grond pompen. De regering doet niets voor hen, hoewel een zeer groot deel van de winst door die regering wordt opgestreken. Aanleiding van Gesthuizens bezoek is de hoorzitting die in januari plaatsvindt in de Tweede Kamer: ‘De SP vraagt al jaren aandacht voor deze situatie. En heeft een hoorzitting aangevraagd toen er eindelijk bredere erkenning kwam dat Shell in Nigeria op zijn zachtst gezegd niet zo duurzaam bezig is. Dat was al bekend, door reportages en door rapporten van onder andere Amnesty International en Milieudefensie. Maar een paar maanden geleden gooide de Dow Jones-index van de aandelenbeurs in de VS Shell uit de lijst van ‘duurzame bedrijven’.Toen kon niemand volhouden dat er weinig aan de hand is.’
Vervuiling Gesthuizen sprak in Nigeria met mensen van Shell, vertegenwoordigers van de overheid, lokale journalisten, activisten en natuurlijk met mensen die in de vervuilde gebieden wonen. Gesthuizen: ‘Door slecht onderhoud, ongelukken en het illegaal aftappen van olie is de vervuiling in de Nigerdelta onvoorstelbaar. Dit is al tientallen jaren aan de hand. Ik sprak met journalisten daar, en die vroegen mij terecht waarom het zolang heeft geduurd voordat de Nederlandse politiek zich hiermee ging bemoeien. Shell is immers een – deels – Nederlands bedrijf. Ik heb zelf ook gemerkt dat ministers en staatssecretarissen niet stonden te springen om zich uit te laten over wat er aan de hand is.’
Er zit veel olie in de grond in Nigeria. Behalve Shell zitten er in het land Amerikaanse, Canadese en Franse oliemaatschappijen. De oliemaatschappijen zijn verenigd in joint ventures waarin de Nigeriaanse overheid een meerderheid heeft. Het land profiteert dus wel degelijk van de olie-opbrengsten. Gesthuizen: ‘Zoals wel vaker is er een heel klein deel van de Nigerianen die wél profiteren van de olie. Een groot deel van de bevolking heeft alleen maar last van de winning – vervuiling van water, grond en lucht waardoor een normaal leven in de delta onmogelijk wordt. De overheid doet niets voor deze mensen. Er is nauwelijks sprake van een elektriciteitsnetwerk en stromend water. Scholen, ziekenhuizen: op de overheid hoeven de mensen niet te rekenen. De mensen die wél profiteren sturen hun kinderen naar Europese of Amerikaanse scholen en universiteiten, en gaan als ze ziek zijn naar klinieken in het buitenland. Onbeschrijfelijk dat een regering zo slecht voor haar onderdanen zorgt.’
‘Zelf verantwoordelijk’ Gesthuizen sprak met Mutiu Sunmonu, Managing Director en landelijk bestuurder van Shell Nigeria. Ze vroeg hem of Shell zich verantwoordelijk voelt voor de problemen in de Nigerdelta. Zijn reactie is volgens Gesthuizen tekenend voor de houding van Shell: ‘Hij stelde dat de bevolking in Nigeria zelf verantwoordelijkheid moet nemen voor haar situatie. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Deze mensen hebben geen land, geen huis, geen inkomen. Er is bovendien vrijwel geen rechtszekerheid. In het zuiden zijn milities actief, die strijden onder andere tegen de oliemaatschappijen. En de corruptie is enorm. Tot op het hoogste niveau worden hier mensen omgekocht.’
Sharon Gesthuizen en haar begeleider Sunny Ofehe spreken met Ledum Mitee (rechts). Mitee leidde de commissie die oplossingen moest aandragen voor de situatie in de Nigerdelta
Gesthuizen vindt dat Shell zich moet bezinnen op de rol van het bedrijf in dit systeem: ‘Oliemaatschappijen weten precies hoe het zit. Maar vergeet niet dat Shell maar liefst 12 procent van haar wereldwijde oliewinning in Nigeria doet. Ze moeten met het regime samenwerken, anders valt er niets te verdienen. Shell wijst de corruptie aan als schuldige van de vervuiling. Op zich deels terecht. Maar tegelijkertijd werkt het bedrijf nauw samen met die corrupte overheid.’ Uit documenten, gelekt via Wikileaks, blijkt dat Shell naar eigen zeggen de overheid ‘geïnfiltreerd’ heeft. In reactie daarop stelt Shell nu dat het gaat om uitwisselingsprogramma’s om wederzijds expertise te bevorderen. Hoe dan ook een innige samenwerking.
Illegaal aftappen Door het bezoek aan het gebied kwam Gesthuizen erachter hoe ingewikkeld het is: ‘Shell zegt dat tweederde van de vervuiling wordt veroorzaakt door sabotage door de bevolking. Ten eerste: dat betekent nog altijd eenderde door hun eigen slechte onderhoud – volgens hun eigen cijfers! Maar belangrijker: zit die lokale bevolking er wel echt achter? Er wordt meestal in één keer heel veel olie gebunkerd – zo heet het illegaal aftappen van olie. Zulke grote, goed georganiseerde acties kunnen alleen in opdracht van, en dus ten gunste van, invloedrijke mensen gebeuren. Ik heb met eigen ogen gezien dat er onder toezicht van Nigeriaanse militairen olie wordt gebunkerd. Het gebeurt in het openbaar. Iedereen weet het. Shell ook, maar Shell geeft toch de lokale bevolking de schuld. Ik heb ze gevraagd: waarom stellen jullie dat niet aan de kaak? Het antwoord blijft vaag. Ik snap wel dat het gevaarlijk is om openlijk kritiek te leveren, Shell moet ook denken aan de veiligheid van hun mensen daar. Maar uiteindelijk is het resultaat dat de oliemaatschappijen en de corrupte overheid elkaar steunen, en dat de gewone Nigerianen knel zitten.’
Stoppen met affakkelen Een van de problemen in de Nigerdelta is het affakkelen van gas. De olie in Nigeria is erg gasrijk. In plaats van dit gas op te vangen – het zou goed bruikbaar zijn als brandstof – wordt het op grote schaal opgebrand: afgefakkeld. Gesthuizen zag het van dichtbij: ‘Nog los van het feit dat het absoluut niet duurzaam en efficiënt is, is het vooral voor de bewoners een zware last. Een van de meest indrukwekkende momenten tijdens mijn bezoek was toen we door een klein dorpje in de jungle reden, waar op een paar honderd meter afstand enorme vlammen de lucht in schoten. Zoveel milieuverwoestend geweld op een paar honderd meter afstand van een plek waar kinderen opgroeien. In Nederland zou dat ondenkbaar zijn. De rook, de viezigheid, de rommel waarin deze kinderen opgroeien: dat vond ik heel confronterend. Dat contrast, de verspilling en vervuiling op enorme schaal, vlakbij een kwetsbare samenleving, staat voor mij symbool van het probleem in Nigeria.’ Shell is begonnen met het afvangen in plaats van affakkelen van gas. De Nigeriaanse regering wijst naar de oliebedrijven: zij moeten alles opruimen en stoppen met affakkelen. Maar ze handhaven niet.
Sharon Gesthuizen filmde het affakkelen van dichtbij
Openheid Op 26 januari is er in de Tweede Kamer een hoorzitting, op verzoek van Gesthuizen. Het onderwerp is maatschappelijk verantwoord ondernemen in West-Afrika. Gesthuizen wil graag vertellen hoe zoiets gaat: ‘Het gaat over Shell in Nigeria. Dat was ook de titel die ik voorstelde. De VVD wilde vervolgens de titel veranderen. Om de VVD mee te krijgen, vonden de andere partijen dat wel oké. Toen dat erdoor was, ging de VVD eisen dat er dan ook mensen uit andere landen kwamen, dat er experts over maatschappelijk verantwoord ondernemen aan het woord kwamen. Zij wilden de discussie veel breder maken om zo de aandacht af te leiden van Shell en Nigeria. Maar dat gaan we niet doen.’ Gesthuizen wil met de hoorzitting vooral openheid en discussie bevorderen: ‘We moeten ervoor zorgen dat de waarheid bovenkomt, ook in het openbaar. Waar worden er fouten gemaakt? In hoeverre is het niet op orde bij Shell? Misschien kan de regering met kritisch visumbeleid voorkomen dat mensen corruptiegeld komen uitgeven in Nederland. Dat moet je internationaal aanpakken, dus moet de regering dat op de internationale agenda zetten. Oze europarlementariër Dennis de Jong gaat proberen een Europese hoorzitting te organiseren. Het is tijd voor openheid en diplomatieke druk. Daar ga ik voor pleiten.’
Dit artikel verscheen ook in de januari-editie van de Tribune, het gratis ledenblad van de SP. Ook de Tribune ontvangen? Word lid van de SP.