Eric Smaling waarnemer bij verkiezingen Oekraïne (slot)
Een van de zekerheden in het leven is dat het altijd wel ergens verkiezingstijd is. En als lid van de parlementaire groep van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) heb ik de mazzel dat ik deze jaren als SP-lid van Eerste Kamer mee kan doen als waarnemer. Na Albanië afgelopen zomer is het nu Oekraïne in de winter. Iedereen kan zich het gehavende gezicht van Yushenko nog herinneren, bij de vorige presidentsverkiezingen, de protesten op straat, de geschiedenis ingegaan als de 'Oranje Revolutie'. Hij overleefde het en werd toch martelaar, held van natie, degene die dit grote land op zou doen stomen in de vaart der volkeren.
door Eric Smaling, Eerste Kamerlid voor de SP
Het is 2010. Yushenko is opnieuw presidentskandidaat maar in de polls staat hij op minder dan 5%... Kortom, er moet iets mis zijn gegaan de afgelopen jaren. Zoveel beloofd, niks waargemaakt? De bevolking heeft een lijst gemaakt van wensen. De top 3: we willen werk, we willen geen inflatie, we willen geen corruptie. Pas heel veel verder komen zaken zoals lidmaatschap van de EU.
Hoe is het hier? Gister aangekomen. Borrel op ambassade, altijd weer leuk. Ik heb gewoon wat met ambassades. Bijna altijd combinatie van gastvrijheid en deskundigheid, het helpt je enorm op weg in zo'n land waar je nog nooit bent geweest. Ambassadeur heel blij met verse kranten waarin alles over commissie Davids. Vandaag hele dag zwaarder dan zwaarbewolkt, wat gesprekken met de organisatie, glibberen door de straten. Nog zoiets: hier wordt niet gestrooid, er wordt ook niet over gezeurd, er is geen zoutloket, wordt ook niet over gezeurd. Niemand tegen de vlakte zien gaan (d.w.z niet vanwege de gladheid).
Vuisten op de verkiezingen met de voorzitter van de OVSE parlementaire assemblee: Joao Soares (de zoon van Mario)
Ook even tijd genomen voor bezoek aan de landbouwuniversiteit van Oekraïne. Je hebt hier de meest vruchtbare gronden op Aarde: Chernozems heten ze, de steppengronden. Als je een grote kuil graaft zie je waarom ze zo vruchtbaar zijn: zwart tot een meter diep en meer. In de korte, warme, natte zomer heb je snelle groei van gras en andere planten, in de winter gaat alles kapot, maar het wordt ook niet verteerd omdat het zo koud is. Zo bouw je bodemvruchtbaarheid op voor het volgende jaar! Wij hebben ze een beetje in Nederland: langs de grote zandgebieden liggen ze, de dikke esgronden, ontstaan door eindeloos afplaggen van heide en toevoegen van strooisel uit het bos en mengen met schapenstront lang voordat er kunstmest was, lang voordat we megavarkensstallen in Brabant en Overijssel dreigen te krijgen.
Werklunch met een klein beetje kaviaar op de Landbouwuniversiteit van Kiev
Maar goed, dit is een zijpaadje. Morgen wordt het serieus. Heel veel informatie door deskundigen, informatie wat we moeten doen, informatie over de kandidaten (18 stuks), en natuurlijk de vraag wie er persoonlijk komt opdraven. Komt Yanukovich, komt Timoshenko, komt Yushenko? Inderdaad: the usual suspects: ze zijn alle 3 kandidaat. Hun programma's? Een pot nat, volgens mij. Maar misschien ben ik na morgen wijzer.
Vrijdag
De hele dag in een zaal zitten en naar anderen luisteren is niet mijn sterkste punt. Zodra het saai wordt, of er worden dingen verteld die ik al wist ga ik me vervelen, iets anders zitten lezen, een niet echt hoognodige sms sturen, of terugdenken aan die goal van Bergkamp tegen Argentinie. Kortom: vandaag was de dag van de 'briefings', zoals ze dat noemen. Je krijgt dan alle achtergronden, instructies en visies op de gang van zaken.
Achtergronden: nuttig, maar je leest je natuurlijk een beetje in voordat je op pad gaat. Instructies: nuttig, maar vooral als je voor de eerste keer waarnemer bent. Visies op de gang van zaken: iedereen weer helemaal wakker! Helaas geen Yushchenko, Tymoshenko, of Yanukovych (dit is de juiste spelling), maar wel hun vertegenwoordigers en die van de andere kandidaten. En geloof het of niet: bijna geen woord over hun politieke programma, de mensen waar ze de scepter over gaan zwaaien, de problemen waar het land mee kampt, de strategische positie van Oekraine in de regio. Nee, allemaal waren ze bezig de anderen te beschimpen, te beschuldigen en zwart te maken. Over Tymoshenko werd niet alleen gezegd dat ze loog, maar ook dat ze hysterisch was, typisch een kwalificatie die aan een vrouw wordt toebedacht. Het onderling wantrouwen is met geen pen te beschrijven. Maar goed, dan vraagt een Zweedse, toch enigszins geschokt: "U vertelt niets over uw eigen plannen. U zegt alleen maar wat anderen niet goed doen", waarop dan met een milde glimlach wordt geantwoord: "Zo doen wij dat hier nu eenmaal".
Winters straatbeeld in Kiev
Oekraine heeft een woeste geschiedenis. Kiev bijvoorbeeld is door Scandinaviers gesticht en het gebied is Pools en Litouws geweest, heeft tussendoor Hunnen, Mongolen en Tataren over de vloer gehad. Middendoor stroomt de Dnjepr en lange tijd stond de westelijke helft onder Poolse invloed en de oostelijke onder Russische invloed. Na de Russische revolutie in 1917 was het land even onafhankelijk, maar daarna gingen de Sovjets er toch volledig overheen. In de tijd van Stalin en tijdens WO II heeft het land enorm geleden. Miljoenen mensen kwamen om door hongersnoden nadat Stalin in de jaren 30 de graanvoorraden vorderde en in de oorlog vonden 6 miljoen mensen de dood, waaronder 1,5 miljoen joden. Sinds 1991 is het land weer onafhankelijk, alleen schiereiland de Krim heeft een aparte status. De meerderheid daar is Russisch en ook de Zwarte Zeevloot ligt daar nog steeds aangemeerd, een steen des aanstoots voor sommige presidentskandidaten.
Het prachtige Opera-gebouw in Kiev. La Traviata staat op het programma.
Het oosten en zuiden van het land zijn erg pro-Yanukovych. Dit gebied is van oudsher meer op Rusland georienteerd dan op het westen. Van zijn woedende vertegenwoordiger kregen wij een klapper vol aantijgingen tegen de andere kandidaten. Wij worden elke pagina ook met vette letters opgeroepen om dit wel en dat niet te doen. Aan het eind van zijn betoog nodigde hij alle waarnemers uit om 's avonds op het campagnekantoor alvast het glas te komen heffen op de overwinning! Toch biedt de klapper aardig leesvoer. Op basis van vorige verkiezingen kwam het kamp Yanukovych namelijk tot een aantal inzichten, onderbouwd met cijfers. In districten waar mevrouw Tymochenko de lakens uitdeelt was bijvoorbeeld de bevolking afgenomen, maar het aantal stemmers toegenomen, en waren er wel opvallend veel stembureaus waar meer dan 90% van de mensen was komen opdagen. Vooral het laatste speelt een grote rol bij frauduleuze verkiezingen: de stembureaus gaan bijna sluiten, stel dat 60% van de mensen is komen stemmen, dan ligt er nog voor 40% niet-ingevulde stembiljetten. Kun je samenspannen met de andere aanwezigen, dan vink jij als een gek nog even jouw kandidaat aan op al die biljetten en je propt die arme stembus nog even helemaal vol voordat je hem verzegelt.
Met Nuno Paixao uit Portugal (link). Petros Efthymiou, fractieleider van PASOK in het Griekse parlement Morgen gaat de reis naar Charkov, een grote industriestad in het noordoosten, tegen de Russische grens aan. Ik ben deze keer voor de verkiezingsdag zelf (zondag) gekoppeld aan een Fransman, die ernstig misbaar maakte dat we morgen al (!) om half 9 naar het vliegveld moeten vertrekken. Het was bizarre, ridicule en pas possible. Dat kan nog leuk worden.
Zaterdag
's Ochtends vliegen en 's middags bezoeken afleggen aan de baas van de provincie Charkov en aan de campagnekantoren van Yushchenko en Tymochenko. De baas van de provincie was goedgemutst en bovendien erg openhartig. Hij gaf aan waar volgens hem de zwakke plekken zaten in het verkiezingsproces en gaf ons een kort college hedendaagse geschiedenis van Oekraine. Het kwam er op neer dat er van alles niet deugde, maar dat wij maar mooi wel massaal werden uitgenodigd om de verkiezingen waar te nemen en dat er, weliswaar luidruchtig, openlijk kan worden gedebatteerd en dat er echt wat te kiezen valt. Die slag heeft het land gemaakt, in de 19 jaar sinds de onafhankelijkheid. En dat is helemaal waar. Het was een vrolijke bijeenkomst met slechts het hoofd van de politie als dissonant. Die zat tegenover me en wat ik ook probeerde (hand geven, vriendelijk glimlachen, knipogen, grimassen, handen in de lucht, flesje spuitwater halfslachtig opendraaien waarbij het water meteen alle kanten opspoot), de man z'n gezicht was niet uit de plooi te krijgen.
Yanukovych laat niets aan het toeval over
In het kamp Yushchenko heerste berusting. Er liepen veel jongeren rond, maar ze moeten even de wachtkamer in. De zittende president heeft afgedaan bij de mensen. Meer vrijheid, democratie en openheid weegt niet op tegen eindeloos geruzie met zijn premiers en het parlement en verkeerde keuzes in zijn buitenlands beleid. Oekraine heeft zoveel te bieden en moet van eigen kracht uitgaan en daarbij zowel de EU als Rusland te vriend houden. Door zo nadrukkelijk partij te kiezen voor EU, NAVO en Georgie heeft hij zijn bevolking geen dienst bewezen. Het kamp Tymochenko is redelijk optimistisch, al is Yanukovych de koploper in de peilingen. Maar ja, altijd maar die peilingen. En bovendien: het is een getrapte verkiezing. Wint niemand de meerderheid, dan volgt er een tweede ronde tussen de nummers 1 en 2. Gaat het tussen deze twee, dan wordt verwacht dat Tymochenko nog flink inloopt omdat veel vrouwen dan voor haar zouden kiezen. Wel jammer om maar 1 ronde mee te maken, geeft toch een beetje het gevoel dat je alleen de eerste wedstrijd van een Europacup-dubbel ziet. Je club wint thuis met 2-1, maar gaan ze ook door?
Tymochenko doet het goed op de kalender
Van de Fransman ben ik inmiddels weer af. Die kon het tijdens de vlucht zo goed vinden met de Berlusconi-Italiaan, dat ze hebben besloten zondag samen te toeren tussen de stembureaus. Het gevolg daarvan is dat ik nu een Amerikaan heb gekregen van Oekriense komaf. Dat is natuurlijk erg handig. Hij is ook buitengewoon vriendelijk, van het type dat zich uitgebreid voorstelt aan de taxichauffeur. Ook zijn we traditioneel gekoppeld aan een chauffeur en een vertaalster. De laatste is een meisje van 19, die al drie keer meisjesschaakkampioen van Oekraine is geweest. Ik kan mijn geluk niet op en het verzacht de pijn dat ik dit weekend mijn parlementarierstitel niet verdedig in het Corustoernooi in Wijk aan Zee.
Ik zit in het noord-oosten, in XAPKIB
Morgen -15 graden voorspeld, 7 uur wegrijden, minstens 10 stembureaus doen, moet makkelijk kunnen.
ZONDAG (slot)
Denk je iets goeds te doen, krijg je alleen maar kritiek. Voor alle zieken en slecht-ter-benen in Oekraine had de regering het 'mobile stemmen' uitgevonden. Vanuit elk stemlokaal vertrok in de loop van de dag een groepje van drie medewerkers, geescorteerd door een politieagent, naar de woningen van hen die zeker met dit koude weer niet in staat waren zelf naar het stemlokaal te komen. Mooie sociale actie? Dacht het wel, maar de realiteit was dat je geen briefje van de dokter hoefde te hebben. Dus liever lui dan moe? Bel de mobiele stembrigade. Daarnaast werd het gezien als een forse bron van mogelijke fraude: als die 3 en de agent het op een accoordje gooiden, werd er alleen maar op A gestemd.
Andere waarschuwing die we meekregen: 'caroussel stemmen'. Dit is heel geniepig en wees mij er weer eens op hoe naief een verkiezingswaarnemer toch kan zijn. Het gaat als volgt: je zorgt dat je aan een leeg stembiljet komt. Je gaat daarmee rondhangen bij de ingang van het stemlokaal. Daar kruis je het hokje van je kandidaat aan. Je belooft de binnenkomende stemmer een bedrag als hij of zij dit biljet in de stembus doet. Daartoe hoeft die slechts een leeg biljet in ontvangst te nemen, in het hokje doe je die in je vestzak en haal je de andere eruit, die laatste doe je in de stembus en de lege geef je weer aan mij bij de ingang. Je bewijst daarmee dat je het andere biljet in de bust hebt gedaan, je ontvangt je poen en ik kan met m'n lege biljet weer een volgende klant zoeken. Ik heb er speciaal op gelet, maar echt helemaal niemand gezien die zich ook maar enigszins verdacht gedroeg. Een keer twijfelde ik en heb ik mijn vertaalster aan de man in kwestie laten vragen of hij zich verdacht gedroeg. Dat bleek niet het geval te zijn.
Het gevaar van het volplempen van de stembussen aan het eind van de dag is ook niet goed voor te stellen. Waar we kwamen waren gemiddeld 20 medewerkers van het lokale stembureau en minstens 5 vertegenwoordigers van de presidentskandidaten. Zulke aantallen aanwezigen zorgen vanzelf dat er niet grootschalig gefraudeerd wordt. Was het dan allemaal goudeerlijk? Tja, ik heb ongeveer 15 stembureaus gezien. En wat me opviel was de gedrevenheid bij de voorzitter en de secretaris van de stembureaus. Het was overal hun eer helemaal te na om er met de pet naar te gooien. Wel moesten we ons overal meteen registreren, een echt sovjettrekje nog. Ik kan er slecht tegen om steeds geregistreerd te worden en mijn handtekening werd steeds recalcitranter waardoor die op het laatst net zo goed van Bonnie St.Claire had kunnen zijn. Over Bonnie gesproken: er waren waanzinnig veel vrouwen actief in de stembureaus, wel 80-90%. Zelfbewust, hoge hakken, de enkele schaapachtig kijkende man regelmatig op hun nummer zettend, en reeds lang niet meer getooid met de zure regenkapsels uit de sovjettijd.
De start van de dag was voortvarend. Alle stemlokalen werden makkelijk gevonden en het aangename gevoel was er weer helemaal. Veel blijken van instemming dat we er waren, maar voor veel mensen ook nieuw dat de OVSE bestaat en dat die helpt bij de verkiezingen. Zichtbaarheid is dan een groot goed. Verder niemand die iets heeft van: wat doe je hier? Rond het middaguur verloren we het momentum. Eerst waren we de chauffeur kwijt. Die had ons gedropt bij een woonkazerne uit de sovjettijd en was daarna iets gaan halen tegen zijn ernstige verkoudheid (misschien een mexicaantje). Op de weg terug was hij bij de verkeerde woonkazerne afgeslagen en was daar gaan wachten voor de school die er precies zo uitzag als die waar hij ons had achtergelaten. Op zich nog wel hilarisch, maar daarna hadden we een snelle afspraak met onze coordinatoren. Die zaten te wachten in ons hotel terwijl wij naar hun hotel waren gegaan. Daarna lunchen wat eigenlijk niet kan op zo'n dag. Je eet snel een broodje in de auto, maar je laat niet zomaar een paar stembureaus schieten omdat je moet lunchen. Daarvoor vlieg je niet dat hele eind naar zo'n stad. Iemand wilde ook nog een voorgerecht, wat ik verboden heb. Daarna moest nog een foto worden gemaakt van een gebouw in de stad waar de voorouders van de Amerikaan hadden gewoond. Wel begrijpelijk natuurlijk, maar het humeur ging wel richting de buitentemperatuur. Daarna kwam het tempo er weer in en belandden we om 8 uur bij de sluiting van een stembureau. We besloten om die van A tot Z mee te maken.
8-9: opbergen van spullen, tellen van de niet gebruikte stembiljetten. 9-12: legen van de stembussen op tafel, tellen van de wel gebruikte stembiljetten, toewijzen van de stembiljetten aan de kandidaten, weer tellen van de stembiljetten aan de kandidaten. Godzijdank bleek het totale aantal te kloppen met het aantal volgens de stemlijst. 12-3: het vullen van een niet te filmen hoeveelheid formulieren, die door alle medewerkers van het stembureau ondertekend diende te worden, in ontvangst nemen van het 'protocol', die afleveren bij de coordinatoren die in slonzige staat nog steeds kantoor hielden in hun hotel, schaakmeisje overhandigen aan haar vader bij het appartementencomplex waar ze woont en naar het hotel.
Inmiddels na 2 keer 2 uur slapen weer in Kiev: het ziet er naar uit dat er, zoals voorspeld, een tweede ronde zal komen tussen Yanukovych en Tymochenko. Oekraine zal het dus waarschijnlijk nog 5 jaar met een bekend gezicht moeten doen. Die heeft een flinke kluif aan Oekraine. De crisis heeft hier keihard toegeslagen, de staalproduktie is bijvoorbeeld gekelderd, de werkloosheid enorm en de salarissen toch al erg laag. Het gros van de mensen verdient 200 Euro per maand of minder. Zoals eerder gezegd, dit land heeft grote vorderingen gemaakt op gebied van democratie en individuele vrijheden. De corruptie en vriendjespolitiek is ondertussen nog enorm. Voor de oudere garde vergt de omslag van de sovjettijd naar nu een enorme mentaliteitsslag. Het is ook geen schande dat zoiets 20 jaar duurt. De jongeren, de twintigers en dertigers, lijken wel helemaal klaar voor een modern, democratisch Oekraine, maar hun geduld is beperkt. Voor hen is het ook niet meer te pruimen dat rechters op betaling hun vonnis aanpassen. Een capabele, onafhankelijke en integere rechterlijke macht is absoluut essentieel voor dit land. Talentvolle jongeren die elders in de wereld terecht kunnen pakken nu hun biezen, terwijl hier zoveel op te bouwen is. 'Blijf toch, please', denk je. Maar zo werken de dingen helaas niet.
Zometeen naar het vliegveld, lichte weemoed, het was weer bijzonder.
