Eric Smaling waarnemer bij verkiezingen Albanië
Er is weinig over van die tijd en ik heb niemand gesproken die er naar terugverlangt: Albanië wil vooruit en er bij horen. Dat gaat met horten en stoten. Corruptie is aan de orde van de dag, maar er is zeker ook ontwikkeling en het land heeft vrij strategisch geöpereerd tijdens de crisis op de Balkan. Daarmee wist het in het gevlei te komen bij de Verenigde Staten, zonder veel anderen van zich te vervreemden. In vrij korte tijd verloor het Joegoslavië als grote buur en kreeg het er Macedonië, Kosovo en Montenegro voor terug. In die landen en Griekenland wonen mensen van Albanese origine, maar Albanië heeft geen territoriale claims gelegd. Ook richting Kosovo is niet uitgesproken dat het zich met Albanië zou moeten verenigen, ondanks de gezamenlijke historie. Niettemin wordt er thans een snelweg aangelegd van Pristina naar de Albanese kust: de verbondenheid is duidelijk. Macedonië wordt door de buren Bulgarije en Griekenland gezien als een land zonder grondslag, een verzonnen constructie zonder bestaansrecht. Albanië houdt zich op de vlakte en is slechts gericht op goed nabuurschap. Kort geleden werd Albanië lid van de NAVO en is het verzoek ingediend om tot de Europese Unie te worden toegelaten. De verwachte economische voorspoed werkt als een magneet en elke premier wil de eventuele toelating op zijn conto hebben. Los van onze opvatting over het ongebreidelde uitdijen van de EU, is het vanuit hun optiek volkomen begrijpelijk om lid te willen worden.
Een puberdroom ging deze week in vervulling: Albanië bezoeken en dan meteen maar als verkiezingswaarnemer. Destijds was ik gefascineerd door het isolement van het land. De communistische alleenheerser Enver Hoxha slaagde er in om na de Tweede Wereldoorlog 40 jaar lang zijn eigen ijzeren gordijn om het landje heen te draperen. Tijdens de destalinisatie in de Sovjet-Unie onder Chroetsjov wendde hij zelfs zijn steven naar Mao. Ik keek naar de landkaart en begreep niet hoe dat mogelijk was, met de vakantielanden Joegoslavië, Griekenland en Italië op loop- en zwemafstand.
Ik was in Albanië als lid van de parlementaire assemblee (klinkt erg belangrijk!) van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Er zitten acht kamerleden in deze assemblee waaronder ook Harry van Bommel. De OVSE is vooral actief op de Balkan en in de Kaukasus en Centraal-Azië. Het voornaamste doel van de OVSE is om de landen in deze regio te steunen in hun streven naar democratie, economische ontwikkeling en het naleven van mensenrechten. In nog fragiele staten als Bosnië en Kosovo is een grote vertegenwoordiging van de OVSE actief, die ook als smeermiddel fungeert tussen militaire VN-vredesmissies en nationaal en lokaal bestuur. Een hoofdtaak is het begeleiden en monitoren van verkiezingen. Als waarnemer kijk je dan tijdens de verkiezingsdag in de stemlokalen de mensen op de vingers. Na afloop breng je gezamenlijk verslag uit aan de leider van de delegatie en die gebruikt dat dan bij de persconferentie. Voor Albanië is het van groot belang dat het eindoordeel positief is. Zo niet, dan kan het land vergeten dat het binnen afzienbare tijd mag aanschuiven in Brussel.
Uitleg over ons werk aan een jonge toezichthouder van de Albanese SP Afgelopen vrijdag en zaterdag kregen we een toelichting op de verkiezingen door mensen van de OVSE die al langere tijd in Albanië zitten en die het hele proces naar de verkiezingen toe hadden geanalyseerd. Zo is het slecht gesteld met de media: kranten hebben amper impact vanwege slechte distributiekanalen en op televisie heeft niet een keer een gezamenlijk debat plaats gevonden. Uiteindelijk kwamen ook de hoofdrolspelers bij ons langs: de premier en de oppositieleider. Twee partijen voeren de boventoon: de Democratische en de Socialistische partij. Albanië heeft een president, maar de premier (Berisha) is de belangrijkste man en die is van de Democratische partij. Met schorre stem van het campagnevoeren vertelde hij over al het goede werk dat hij de afgelopen jaren had verzet, over de noodzaak van eerlijke verkiezingen en over de grote openheid tijdens de campagne. De oppositieleider (Rama) van de Socialistische Partij is ook burgemeester van Tirana, een kunstenaarstype, die helaas voornamelijk klaagde over de tegenstander. Hij was niet uitgenodigd voor debatten op tv, veel stemlokalen zouden in bars, restaurants en kantoren van relaties van de DP zijn, de kieslijsten stonden vol met mensen die al dood waren, waardoor voor het sluiten van de stembussen nog snel alle niet ingevulde biljetten met een DP-stempel in de bussen zouden worden gepropt, enz. enz. Ongetwijfeld is hiervan een deel waar, maar het was leuk geweest ook te horen waar hij wel voor staat. Ik heb hem ons contact gegeven, kan vast geen kwaad.
Het waarnemen vindt altijd plaats in teams van twee. Zaterdagmiddag ben ik vertrokken naar Shkoder, een stad in het noorden aan een prachtig meer, in het gezelschap van Max, een Oostenrijks parlementariër uit Karinthië, van de partij die zich afsplitste van Haider. Wat een pret zal de indelingscommissie hebben gehad! De man was ook nog boer, hoteleigenaar en burgemeester. De samenwerking ging goed, zijn (foute) grappen waren te harden en zijn Engels vermakelijk. We gingen even lunchen in een restaurantje aan het meer. Hij gaf aan graag aan het meer te willen zitten en wat zegt hij: “I want to sit outside, so I can look for the lake”. Het was een mooie, lange zondag. Half 7 ‘s ochtends waren we paraat bij het stemlokaal waar we de officiële opening zouden bijwonen. Hoewel we gastvrij werden ontvangen, levert dat voor de mensen die de zaak moeten runnen een hoop extra stress op. Daarna van stemlokaal naar stemlokaal de stad door en een klein stukje platteland. Alles verloopt min of meer gladjes, al zie je wel eens handtekeningen van mensen met dezelfde achternaam die verdacht veel op elkaar lijken, staat niet iedereen even keurig in de rij zoals in Kenia, „helpt“ de man zijn vrouw wel eens bij het stemmen, wordt er wel eens iemand ineens heel boos, en zijn sommige stemlokalen niet groter dan een kippenhok, waardoor je makkelijk kunt zien waar iemand een kruisje zet. Wat betreft emancipatie is ook nog wat werk aan de winkel: nooit zat er meer dan één vrouw in de 7-koppige leiding van het stemlokaal... ‚s Avonds laat terug in Tirana de verhalen van de anderen aanhoren: de een heel opgewonden over een enkel incident, de ander juist benadrukkend dat er zo weinig misging. Wat dat betreft doen we niet meer dan een steekproef.
Op dit moment (maandag 12 uur middag) wordt er nog geteld, maar in Shkoder was het volgens mij een mooie verkiezingsdag. Een nek-aan-nek is voorspeld tussen DP en SP, maar het is vooral te hopen dat Albanië als winnaar uit de bus komt, dat er een zichtbare stap gezet wordt naar een volwassen en transparante democratie. Dat zal de vele Albanezen buiten Albanië er misschien ook toe aanzetten terug te komen om het land verder te helpen ontwikkelen en bij te dragen aan een stabiele toekomst voor de Balkan.
