Agressie beide kanten veroordelen, alleen duurzaam bestand via onderhandelingen

Vandaag debatteerde de Kamer eindelijk met minister Verhagen (Buitenlandse Zaken) over de crisissituatie in de Gazastrook. Namens de SP pleitte Harry van Bommel voor een evenwichtiger Nederlandse houding: zowel de raketbeschietingen van Hamas als het buitenproportionele offensief van Israël moeten worden veroordeeld. En vervolgens moet de diplomatie versterkt worden, een duurzaam bestand kan immers alleen via onderhandelingstafel worden bereikt.

De bijdrage van Van Bommel aan de eerste termijn van het debat:

Om situatie in Gaza te begrijpen, kijken we vaak terug in de tijd. Het kabinet gaat terug tot 4 november 2008 toen Israël een tunnel van Hamas naar Israël ontdekte. De VN-rapporteur voor mensenrechten in de Palestijnse gebieden, Richard Falk, gaat verder terug. Hij wijst op het feit dat Israël afspraken niet nakwam om de levensomstandigheden tijdens bestand te verbeteren.

Eigenlijk moet je nog verder terug: het afsluiten van de Gazastrook is al van voor het bestand. De VN noemde dat eerder al een collectieve straf, in strijd met de conventies van Geneve. Ook minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking noemde dat een collectieve straf. Naar later bleek was dat helaas geen regeringsstandpunt.

Je kunt nog verder terug, naar 1967, het begin van de bezetting.

Op verzoek van een briefschrijver ben ik nog verder terug gegaan, naar 400 jaar voor Christus, naar het Oude Testament. Het Boek Joël: het eindtijdverhaal van de sprinkhanenplaag die het volk treft dat zich tegen God keert en met vernietiging wordt geconfronteerd. Geen aanknopingspunten die mij vandaag verder helpen. Terugkijken naar 1967 doet dat wel.

De bezetting heeft Gaza veranderd in de grootste openluchtgevangenis ter wereld. Het is niet letterlijk bezet, maar wel omsingeld. In januari 2007 verscheen een internationaal recht rapport (mede betaald door Nederland) waarin werd gesteld dat Israël als bezetter moet worden beschouwd. En dus medeverantwoordelijke voor levensomstandigheden.

Toevoer van humanitaire hulp is slechts mondjesmaat mogelijk. Na recente gebeurtenissen is deze zelfs gestaakt. De SP juicht het toe dat minister Koenders de Israëlische ambassade om opheldering heeft gevraagd. Wij zijn dan ook benieuwd naar het antwoord.

Legitimiteit en proportionaliteit In een brief heeft de regering zich uitgesproken over de legitimiteit van de acties van Israël. Dat heeft recht zichzelf te verdedigen. Maar ik waag te betwijfelen of deze inval in Gaza kan worden gezien als zelfverdediging volgens artikel 51 van het VN-handvest. Ik zou graag zien dat de regering de Adviesraad Internationale Vraagstukken op dit punt om een rapport vraagt.

Het kabinet geeft geen oordeel over de proportionaliteit. Is de actie van Israël buitensporig? Het kabinet zegt slechts dat het de indruk heeft dat Israël ‘zich beperkt’.

Is proportionaliteit een voorwaarde die voor de regering van belang is? Voor Israël en sommige fracties niet.

Is het kabinet op de hoogte van het feit dat secretaris-generaal van de VN Ban Ki Moon op 27 december - naast zijn veroordeling van Hamas - ook een veroordeling heeft uitgesproken over het excessieve geweld van Israël? Waarom deelt u die opvatting niet?

En deelt u de opvatting dat bij twijfel aan proportionaliteit nader onderzoek noodzakelijk is? U wilt dat de aanval op de school van afgelopen week wordt onderzocht, maar waarom geen breed onderzoek naar proportionaliteit van de hele operatie? Ik stel voor dat u daar bij de VN op aandringt. Dan kunnen tevens de berichten worden onderzocht dat er witte fosfor en granaten met verarmd uranium worden gebruikt.

Oorlogsmisdaden? De hamvraag is momenteel: is er sprake van oorlogsmisdaden? Die kwalificatie wordt gebruikt door niet de minsten: dominee Desmond Tutu, CDA’er Dries van Agt en Thijs Berman van de PvdA. De feiten wijzen ook in die richting. Gebruik van artillerie en zware beschietingen in bevolkingscentra zijn nooit geoorloofd. Overigens is het ook misdadig om vanuit die bevolkingscentra raketten af te vuren.

Waarop baseert de regering de verwachting dat Israël al het mogelijke zal doen om te voorkomen dat burgers slachtoffer worden van de militaire actie?

Geen verrassing Tenslotte op dit punt twee vragen: kan de minister bevestigen dat deze oorlog niet onverwachts komt, maar in de afgelopen maanden al is voorbereid? En kan de minister reageren op de analyse, ook gemaakt aan Israëlische zijde, dat het moment van de inval in Gaza ook alles te maken heeft met de verkiezingen die in februari in Israël worden gehouden?

Naast legitimiteit en proportionaliteit is ook effectiviteit een belangrijk begrip in oorlogsrecht. Meent regering dat aanpak van Israël effectief is? Terecht constateert de regering dat de militaire actie nog niet heeft geleid tot beëindiging van de raketbeschietingen door Hamas.

Bestand Een duurzaam bestand kan alleen via onderhandelingstafel worden bereikt. De regering noemt het winst dat de Palestijnen en Israël zo rechtstreeks en intensief met elkaar in onderhandeling zijn. Ik juich dat toe. Eindelijk erkent regering daarmee dat overleg met de Palestijnen noodzakelijk is. Hamas is een deel van het probleem, maar praten met hen is ook deel van de oplossing. De internationale politieke boycot van Hamas is op een mislukking uitgelopen.

Er is afgelopen nacht een VN-resolutie aangenomen, maar er is helaas nog geen bestand.

Toezicht bij grenzen Er is een Nederlands-Deens initiatief om tot EU-waarneming te komen. Lof voor minister Verhagen dat hij met dit initiatief komt. Ik zou vele vragen kunnen stellen over de uitvoering, maar dat lijkt mij voorbarig. Eén vraag is echter wel van belang: waarom beperkt dit initiatief zich tot de grens Gaza-Egypte? Waarom niet ook waarnemers grens Gaza-Israël om openstelling te garanderen? Die openstelling moet en zal onderdeel zijn van een bestand, dat kan niet anders. Dan is het goed daar ook op toe te zien. De SP roept de minister op dit alsnog ter sprake te brengen.

De regering eindigt haar brief met mededeling dat de gang van zaken omtrent Gaza niet noopt tot een herziening van het kabinetsstandpunt over verdieping van de relatie tussen de EU en Israël. Ik vind dat voorbarig om twee redenen: u wilt zelf een onderzoek naar de aanval op de school. Wacht dat af. En deze oorlog is hopelijk snel ten einde, maar kan evengoed nog weken of langer duren. Schort de verdieping daarom op.

Wapendoorvoer Tenslotte nog dit. Nederland gold lang als doorvoerhaven voor wapens naar Israël. Eind vorig jaar is daar gelukkig een einde aan gekomen. Dat geldt niet voor alle EU-luchthavens. Als het aan SP ligt wordt alle wapendoorvoer verboden via EU-luchthavens indien de bestemming een land is dat in spanningsgebied ligt.

Duitsland en Engeland zijn Israël zelfs blijven voorzien van wapens, in strijd met Europese criteria voor wapenexport. Nederland moet daar in EU een punt van maken.

Dinsdag a.s. wordt het debat voortgezet. Dan zal de SP ook drie moties kunnen indienen:

- De regering moet bij VN pleiten voor onafhankelijk onderzoek naar de proportionaliteit van de acties van Israël. - De regering moet pleiten voor opschorting van de intensivering van de economische relatie EU-Israël. - De eventuele EU-waarnemingsmissie moet zich niet beperken tot de grens Egypte-Gaza maar ook toezien op het openhouden van de grens Israël-Gaza