‘Behoud de gefinancierde rechtsbijstand’ (update)
Mensen met een juridisch probleem kunnen, wanneer zij een laag inkomen en weinig vermogen hebben, in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand. De overheid betaalt dan het grootste deel van de advocaatkosten. Het kabinet wil de toegang hiertoe echter drastisch beperken, wat volgens de SP zeer schadelijk is voor de toegang tot het recht. Advocaten en sociaal raadslieden delen deze vrees, blijkt uit een enquête van de SP.
Update: Staatsecretaris Albayrak trekt haar plannen in. Rechtsbijstand voor mensen die geen advocaat kunnen betalen blijft gehandhaafd.
Nadat eerst de middeninkomens al van rechtsbijstand waren uitgesloten, wil staatssecretaris Albayrak (PvdA, Justitie) de gefinancierde rechtsbijstand nog verder beperken. Iedereen die niet tot de laagste inkomens behoort kan een toegevoegde advocaat wel vergeten. Zo wordt de maximale inkomensgrens voor alleenstaanden verlaagd van 22.900 euro naar 16.200 euro. Voor gezinnen wordt de grens verlaagd van 32.400 euro naar 22.500 euro. Alle anderen moeten hun recht kopen via een rechtsbijstandsverzekering bij een particuliere verzekeraar.
Jan de Wit
De SP heeft via een korte enquête de mening gevraagd van beroepsbeoefenaren (advocaten, sociaal raadslieden, maatschappelijk werkers en rechtshulpverleners) en cliënten over deze plannen. In totaal werden meer dan 600 enquêtes ingevuld (64% beroepsbeoefenaars en 36% cliënten).
Met een rechtsbijstandsverzekering wordt de illusie van rechtszekerheid gecreëerd, maar de door de verzekeraars gehanteerde “kleine lettertjes” in de voorwaarden kunnen aan die illusie van gegarandeerde rechtsbijstand snel een eind maken. Veel rechtsgebieden zijn uitgesloten van dekking, en wie te vaak gebruik maakt van de verzekering kan rekenen op een eenzijdige opzegging van de kant van de verzekeraar. Dit punt wordt zowel door beroepsbeoefenaars (42%) als cliënten (27%) vaak genoemd.
“Mijn probleem viel onder de uitsluitingen. Ieder jaar kwamen er meer uitsluitingen bij. Dit was voor mij reden om mijn rechtsbijstandsverzekering op te zeggen.”
Verder is het de verzekeraar die beslist of een zaak kansloos is en rechtsbijstand om die reden weigert. Hiermee gaat een juridisch medewerker van een commerciële verzekeraar op de stoel van de rechter zitten. Beroepsbeoefenaren (40%) en cliënten (35%) zien dit als een belangrijke tekortkoming van de rechtshulp door commerciële verzekeraars.
“Het wordt steeds moeilijker om je recht te krijgen. Zo’n verzekeraar wil alleen procederen als er een grote winstkans is.”
Daarnaast hebben verzekeraars een winstoogmerk, en dat speelt onvermijdelijk mee bij de afwegingen in een zaak. Alle argumenten die door het kabinet worden aangevoerd tegen het stelsel van “no cure no pay”, gelden ook voor de rechtsbijstandverzekeringen. Het is absoluut ongewenst dat een rechtshulpverlener een eigen commercieel belang heeft bij een zaak waardoor het belang van de cliënt ondergeschikt kan worden gemaakt aan de winstmarges van de verzekeraar. Als dit geldt voor de advocatuur waarom zou dit dan niet gelden voor rechtshulp door verzekeraars? Zowel beroepsbeoefenaars (50%) als cliënten (23%) vinden dit een ernstig bezwaar van rechtsbijstandverzekeringen.
“Een verzekeraar zal per definitie kostenbeperkend dienen te werken. Verzekeraars krijgen zo een belang bij snelle schikkingen, wat ten koste van het belang van de cliënt kan gaan.”
Een veelgehoorde klacht is dat het bij de rechtsbijstandverzekeraar ontbreekt aan inzet voor een zaak. Bijna een derde (30%) van de beroepbeoefenaars en een vierde (41%) van de cliënten noemen een gebrek aan inzet als probleem.
“Het is bekend dat juristen van rechtsbijstandverzekeraars vaak niet meegaan naar hoorzittingen omdat dit teveel tijd kost, terwijl het juist zeer wezenlijk is in een procedure.”
Tientallen jaren heeft de overheid er voor gezorgd dat iedereen op basis van gelijkheid recht kon halen en krijgen. Ook de mensen met een kleine portemonnee kwamen in aanmerking voor een gratis – of goedkope – advocaat. Opeenvolgende bezuinigingen hebben er echter toe geleid dat het percentage burgers dat gebruik kon maken van gefinancierde rechtsbijstand daalde van 80 procent in de jaren tachtig tot nog maar 40 procent in 2007. Met hogere eigen bijdrages, hogere griffierechten en hogere drempels werd door jarenlange opeenvolgende bezuinigingen de toegang tot het recht dramatisch beperkt. Met de nieuwe bezuinigingen van het kabinet wordt dat percentage nog eens aanzienlijk verlaagd. Uit de gepresenteerde plannen blijkt dat straks nog maar een kwart van de bevolking kan rekenen op een gefinancierde advocaat. Volgens negen van de tien (93%) beroepsbeoefenaars zal dit er toe leiden dat veel mensen onverzekerd zullen blijven en dat zij verstoken zullen blijven van noodzakelijke rechtsbijstand.
“Mensen zullen zich niet verzekeren. Zo ontstaat er een leemte in de rechtshulp. Wat moeten we doen met de groep die niet verzekerd is maar toch financieel onmachtig?”
Het kabinet wil dat de markt het overneemt. Hoe dat gaat uitpakken laat zich raden. Deze forse bezuinigingen op de gefinancierde rechtsbijstand gaan leiden tot aantasting van de toegang tot de rechter. Degene die zich een gespecialiseerde advocaat kan veroorloven is onvermijdelijk in het voordeel ten opzichte van degene die is aangewezen op de hulp van zijn rechtsbijstandverzekeraar. Uit kostenoverweging zal een verzekeraar immers alleen als het niet anders kan een advocaat inschakelen. Beroepsbeoefenaars (91%) en cliënten ( 67%) zeggen in grote meerderheid meer vertrouwen te hebben in een advocaat dan in een rechtshulpverlener van een rechtsbijstandverzekeraar.
“Ik had een rechtsbijstandsverzekering via de vakbond en kreeg te maken met allerlei problemen als gevolg van onkunde.”
Het in stand houden van een fatsoenlijk stelsel van gefinancierde rechtsbijstand is een publieke taak. De overheid moet niet bezuinigen maar juist investeren in een kwalitatief goed stelsel van gefinancierde rechtsbijstand. Met de voorgestelde maatregelen zorgt staatssecretaris Albayrak ervoor dat het recht van de financieel sterkste nog meer dan nu al het geval is gaat gelden omdat kwaliteit wel degelijk te koop is. Daarmee wordt getornd aan het principe dat iedereen voor de wet gelijk is en gelijke toegang tot rechtsbijstand moet hebben. De aangekondigde bezuinigingen kunnen maar tot één gevolg leiden: de klassenjustitie komt terug. Het plan om de gefinancierde rechtsbijstand voor een belangrijk deel te vervangen door een particuliere rechtsbijstandverzekering wordt dan ook met grote meerderheid als slecht (16%) of zeer slecht (78%) beoordeeld.
Albayrak trekt plannen in Staatssecretaris van Justitie Albayrak ziet af van haar plannen om een gedeelte van de gesubsidieerde rechtsbijstand (pro deo advocaten) te vervangen door commerciële rechtsbijstandverzekeringen. Jan de Wit: “Het is goed dat dit onzalige plan nu van tafel is. Het zou te gek zijn als haar bezuiniging van 12 miljoen euro de burgers op zou zadelen met 300 miljoen euro aan premiekosten die rechtstreeks zou verdwijnen in de zakken van de grote rechtsbijstandverzekeraars.”
Na het reces wordt het debat afgerond maar nu is al duidelijk dat de rechtsbijstand voor mensen die zelf geen advocaat kunnen betalen gehandhaafd blijft. Jan de Wit: “Daarmee krijgt de SP haar zin en blijft de gesubsidieerde rechtsbijstand een publieke taak.”