Kabinet dwarsboomt beroep burgers op grondrechten
SP-senator Tiny Kox vindt het onbegrijpelijk en ongepast dat het kabinet plotseling in de Eerste Kamer afstand neemt van de steun van eerdere regeringen én de Tweede Kamer aan het wetsvoorstel dat de rechter toestaat wetten voortaan te toetsen aan grondwettelijke grondrechten. Het wetsvoorstel wil de rechtsbescherming van de individuele burger vergroten en zodoende de Grondwet meer concrete betekenis geven voor alle burgers.
Het initiatiefwetsvoorstel van Femke Halsema (GroenLinks) kreeg drie jaar terug in de Tweede Kamer steun van alle partijen behalve het CDA. Nu dreigt het echter alsnog te sneuvelen in de Eerste Kamer. De VVD, tot nu toe voorstander, voegt zich daar bij tegenstander CDA. Dinsdag sloot de regering zich volstrekt onverwacht aan bij de tegenstanders.
SP-fractievoorzitter Kox botste in het debat hard met minister Ter Horst, toen zij tot ieders verbazing – Femke Halsema voorop - meedeelde dat het huidige kabinet alsnog gaat dwarsliggen. De regering is er volgens Ter Horst, alles afwegende, op tegen dat de rechter kan nagaan of bepaalde wetten in concrete gevallen indruisen tegen grondrechten van burgers, zoals die in de Grondwet zijn opgenomen. Daartoe horen onder meer het verbod op discriminatie, de vrijheid van meningsuiting, onderwijs en religie, het recht om verenigingen op te richten en te demonstreren en het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer.
Tot nu toe geldt in Nederland de regel dat ‘de wetten onschendbaar zijn’. De regering wil dat zo houden. De rechter mag dan niet nagaan of door het parlement goedgekeurde wetten in strijd zijn met grondrechten uit de Grondwet. Hij mag volgens de Grondwet wél toetsen aan de grondrechten uit het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens van de Raad van Europa. Die grondrechten lijken erg op de Nederlandse grondrechten maar ze gaan soms minder ver. Sommige rechten, zoals het verbod op preventieve censuur en het recht op vrijheid van onderwijs en religie staan helemaal niet in dat verdrag. Met het initiatiefwetsvoorstel van Halsema wordt de Nederlandse Grondwet dus belangrijker en kunnen burgers zich voortaan rechtstreeks beroepen op hun grondrechten.
De SP is vóór het wetsvoorstel, onder de voorwaarde dat het een aanvulling is op het werk van het parlement en geen uitholling ervan. Voor de SP en de meeste andere partijen moet het parlement altijd het laatste woord hebben. Kox: 'Een rechter mag dus alleen in een concreet geval een wetsbepaling buiten toepassing verklaren wegens strijd met een of meer grondrechten. De wet zelf blijft gewoon bestaan en gelden voor iedereen, tenzij het parlement de wet besluit aan te passen. Wetswijzigingen blijven voorbehouden aan de gekozen volksvertegenwoordiging, benoemde rechters gaan daar niet over. Op die manier vullen wetgever en rechtspreker elkaar aan, tot voordeel van de burger.'
Het CDA was tot nu toe de enige geharnaste tegenstander van het voorstel. Tot de verklaarde voorstanders hoorden tot nu toe ook de twee vicepremiers van het huidige kabinet, Bos (PvdA) en Rouvoet (Christenunie). Eerder waren de kabinetten Kok-2 en Balkenende-2 waren voor de mogelijkheid dat de rechter voortaan de grondwettelijke grondrechten in zijn besluitvorming betrekt. De VVD was in beide kabinetten, en in de Tweede Kamer, ook voor het wetsvoorstel.
In de Eerste Kamer maken de liberalen echter een complete draai. Ze proberen daar met CDA en de inmiddels ook van mening verschoten tweemansfractie van de SGP het wetsvoorstel de nek om te draaien. De drie partijen hebben samen 37 Kamerleden in de Senaat, één tekort voor een meerderheid.
Volgens Kox is de draai die de VVD maakt, nogal opportunistisch. De draai die het kabinet nu maakt, vindt hij nog erger: ‘onbegrijpelijk en ongepast’. Onbegrijpelijk omdat er niks veranderd is in de feiten na aanname van het voorstel door de Tweede Kamer. En ongepast omdat de regering aan de Tweede Kamer beloofd had het debat in de Eerste Kamer af te wachten en nu toch plompverloren dwars gaat liggen. Het heeft er de schijn van dat minister Ter Horst druk wil zetten op de PvdA-fractie in de Eerste Kamer. In die fractie wordt nog door sommigen getwijfeld over de wenselijkheid van het invoering van een rechterlijke toetsing van wetten aan grondrechten. Eén ‘overstapper’ volstaat om komende dinsdag het wetsvoorstel van Femke Halsema alsnog te laten sneuvelen. Op de vraag van Kox om een schriftelijke uitleg van het kabinet wilde ter Horst niet ingaan: ‘Sommige dingen kun je beter niet op papier zetten.’
Kox deed een beroep op zijn collega’s in de Eerste Kamer om het wetsvoorstel dinsdag tenminste het voordeel van de twijfel te geven. Omdat het een wijziging van de Grondwet betreft, komt er na goedkeuring nog een tweede stemming, na de volgende Kamerverkiezingen. Daarin is een tweederde meerderheid vereist. Kox: ‘Het zal dus hoe dan ook nog een enorm karwei zijn om dit voorstel uiteindelijk aangenomen te krijgen. Als we het nú al afschieten, ontzeggen we onszelf de kans om ons staatsrecht echt te moderniseren en onze burgers meer rechtsbescherming te geven. Dat zou doodzonde zijn.'
Dinsdag stemt de Eerste Kamer over het voorstel. Alle troepen worden door de fracties opgeroepen. De uitslag laat zich niet voorspellen.
