Hoe houdbaar zijn de kabinetsplannen nu de kredietcrisis is losgebarsten?

Op Prinsjesdag presenteerde het kabinet haar plannen voor het komende jaar, waarna de Tweede Kamer hier uitvoerig over debatteerde. Deze week is de Eerste Kamer aan de beurt. Ook dit debat zal behoorlijk ‘politiek’ zijn, stelt Tiny Kox, die deze week namens de Senaatsfractie van de SP het woord zal voeren. “Zeker nu de kredietcrisis is losgebarsten is het van groot belang het beleid goed tegen het licht te houden. Hoe houdbaar zijn de plannen?”

Tiny Kox spreekt in de Eerste Kamer

Kox heeft de afgelopen dagen hard gewerkt aan de bijdrage van zijn fractie. Dat betekent overleg met collega’s, maar ook gewoon om je heen blijven kijken en luisteren. “Het geld is op, zei minister Bos vrijdag. Daar zijn we dan mooi klaar mee, zei mijn 96-jarige schoonmoeder, met wie ik naar het nieuws zat te kijken.” Die reactie hoorde hij ook als hij er met partijgenoten de buurten in trok om met mensen te praten. “Een paar dagen geleden liep ik mee met lokale SP’ers in Brunssum. Ik sprak er een jonge moeder die werkt bij de stichting Philadelphia. Die ondersteunt mensen met een verstandelijke beperking. Philadelphia verkeert in zwaar weer. Het bestuur komt negen miljoen tekort, heeft daarom een vacaturestop afgekondigd, stopt met het inhuren van uitzendkrachten, verlengt tijdelijke contracten niet en gaat de huidige werknemers flexibeler inzetten. Ze vroeg waarom de regering wel 10 miljard heeft om ING te redden en geen 9 miljoen om Philadelphia te redden? Of ik dat eens aan premier Balkenende wilde vragen. Dat doe ik dus deze week.”

Antwoorden? De begroting voor volgend jaar ligt vast, zegt de regering. “Maar hij bevat geen antwoorden op de vragen die de huidige financiële en aankomende economische chaos oproept,” stelt Kox. “Zeker, het kabinet gaat investeren in onderwijs, wijkverbetering en veiligheid, wil de inflatie beteugelen en zo de koopkracht ondersteunen. Het kabinet wil de arbeidsparticipatie vergroten en de innovatie en winstgevendheid van het bedrijfsleven stimuleren. Mooi, maar echt te weinig om nu het tij te keren en de belangen van de Nederlandse burgers veilig te stellen.”

Een van de vragen die in de Eerste Kamer deze week centraal zal staan, is hoe flexibel de regering is. Kox: “Als je in een weekeinde miljarden kan vinden voor de noden van Fortis, ING en Aegon, hoe voortvarend zal de regering dan handelen als de crisis gewone mensen, werknemers, zieken, gepensioneerden, harder pakt dan wellicht nu nog wordt gedacht?”

Is Kox eigenlijk zelf verrast door de huidige crisis? “Tien jaar terug schreef de SP in haar beginselprogramma dat wie kritisch kijkt naar de toestand van Nederland en de wereld, ziet dat het kapitalisme niet in staat is om welvaart en welzijn voor iedereen te brengen. Onze stelling is al jaren dat de neoliberale antwoorden op de grote problemen van deze tijd op alle fronten tekort schieten. Nee, ik kan dus niet zeggen dat ik verrast ben. Maar voor alle duidelijkheid: voor leedvermaak is er geen reden. Als het kapitalisme implodeert, zoals De Volkskrant het noemde, sneuvelen immers de gewone mensen en hun belangen het eerst.”

Volgens weekblad Elsevier kan de begroting in de prullenbak. Het blad rekent voor dat de regering sinds de presentatie van de begroting, de staatsschuld althans virtueel verdubbeld heeft. “Ik zal de premier vragen wat hij daar van vindt. En hoe zal de werkelijke staatsschuld er over een jaar uitzien? Met welke groei kunnen we nog rekening houden? De dalende olieprijzen zijn volgens de regering voldoende verrekend, maar hoe zeer zal de recessie de belastinginkomsten aantasten? Hebben we eigenlijk nog wel een begroting waar we 2009 echt mee aankunnen?”

Échte beschouwingen De kolossale crisis in het kapitalisme is volgens Kox een goede reden voor echte algemene beschouwingen. “Hoe staan we ervoor en waar gaan we naar toe? Het kapitalisme, zo blijkt keer op keer, is weinig systeem en veel chaos. Maar als het nu uit de hand loopt, met de economie, met de werkgelegenheid, met de welvaart, dan volstaat het niet om te zeggen dat het kapitalisme nu eenmaal zijn ups en downs heeft. Dit keer zijn er overal mensen aan te wijzen die meegeholpen hebben de zaak in elkaar te laten donderen. Lubbers, Kok en sinds 2002 Balkenende hebben allemaal liberaal beleid gevoerd.”

“De regering erkent in de Miljoenennota dat het ‘alle macht aan de aandeelhouders’ nu ook grote nadelen blijkt te hebben. Dat is mooi, maar welk concreet alternatief ziet de regering, nu het zo lang aangehangen neoliberalisme een ongefundeerd bijgeloof blijkt? De zo machtig gedachte liberale Onzichtbare Hand blijkt nog minder dan een lam handje.”

Onderzoek De SP pleit voor een parlementair onderzoek naar hoe het zo fout kon gaan, wie daarvoor verantwoordelijk zijn en hoe we van de gemaakte fouten kunnen leren om tenminste het tij voor een deel te keren. In de Tweede Kamer steunen alle partijen behalve de coalitiegenoten dat voorstel. Als de regeringsfracties daar weer een noodzakelijk parlementair onderzoek blokkeren, nodig ik hun collega’s hier in de Eerste Kamer uit om die fout recht te zetten.”

De regeringsleiders van de 20 grootste economische machten komen over dik een week bijeen om te praten over een nieuw mondiaal financieel-economisch akkoord. George Bush is gastheer. “De pyromaan ontvangt de brandweer om te praten over brandpreventie,”concludeert Kox. “En namens de Europese Commissie gaat Barraso - een van de mensen die jarenlang vanuit Brussel pleitte voor meer markt en minder overheid. Hij heeft nog steeds niet uitgelegd waarom de Europese Unie nog niet het begin van een rampenplan bij de hand had toen de beurzen panikeerden en de banken begonnen om te vallen.”

Excuses “In Amerika heeft inmiddels de voormalige paus van de Federal Reserve, Alan Greenspan, publiekelijk spijt betuigd. Hij had niet gedacht dat het vrijlaten van het kapitaal zulke desastreuze gevolgen zou kunnen hebben. In Europa en Nederland heb ik nog geen toezichthouder zo duidelijk ‘sorry’ horen zeggen. Niet alleen de bankiers zijn oorverdovend stil. En hoe oordeelt de regering over zichzelf? Heeft de regering haar neoliberale opvattingen afgezworen? Deelt de regering nu de opvatting dat de overheid in plaats van deel van het probleem veeleer deel van de oplossing lijkt te zijn?”

Toekomst “En hoe ziet de regering de toekomst? Gaan we nu doorpakken en de kritieke financiële infrastructuur van ons land weer onder overheidscontrole brengen? Durft de regering de wetgeving over de positie van aandeelhouders, besturen en commissarissen tegen het licht van de huidige ontwikkelingen te houden? En zet staatssecretaris Heemskerk de Postwet in de ijskast? En minister Van der Hoeven de splitsing van onze energiebedrijven? Blazen de ministers van Volksgezondheid, van Onderwijs en Binnenlandse Zaken de marktwerking af in die delen van het publieke domein waar we ons zeker geen verkeerde gok meer kunnen permitteren?”

Graaicultuur Kox zal Balkenende ook vragen of hij nu eindelijk een rem gaat zetten op het Grote Graaien? “Gaat er een streep door de bizarre bonuscultuur? Gaan we zeggen dat wat genoeg is voor de minister-president voortaan ook zat is voor verkopers van gas en stroom, ziekenhuisdirecteuren, corporatiebazen en bedrijfsmanagers? En erkent de regering dat we bepaalde bedrijven gewoon te groot hebben laten worden? Moet ook in de economie de menselijke maat niet meer de maat der dingen worden?”

Andere crises Kox wil dat we er voor waken dat we, nu de financieel-economische crisis alle aandacht krijgt, de andere crises vergeten worden: de voedselcrisis, de grondstoffencrisis, de energiecrisis, de klimaatcrisis, de crisis in de internationale veiligheid. “Hoe denkt de regering met die dringende kwesties om te gaan, in de huidige omstandigheden? Wordt dat nu allemaal iets van later zorg, of leert de financieel-economische crisis ons juist hardhandig dat regeerders moeten vooruitzien?”

Het advies van Kox: niet wegkijken maar aanpakken. “Daarin staan we gelukkig niet alleen. Lubbers doet zinvolle voorstellen voor een veilig en kernwapenvrij Europa. De Hoop Scheffer bepleit een debat over de toekomst van de NAVO. Van Agt eist een einde aan de schending van mensenrechten door Israel in Palestina. Ben Bot wil ons land niet langer aan de leiband van het Witte Huis. Wijffels wil voorrang voor duurzaamheid en afscheid van het ontaarde kapitalisme. Lijken ons verstandige plannen, die aardig aansluiten bij ons eigen pleidooi voor nieuwe internationale verhoudingen en arrangementen, die horen bij een nieuwe tijd. Ik ben benieuwd of de premier het eens is met al die partijgenoten van hem.”

In de Tweede Kamer zei de premier eerder dat het SP-pleidooi voor de buurt als schaal voor de toekomst hem aanspreekt. Kox zal daar deze week ook op terugkomen: “De terugkeer van de menselijke maat kan op buurtniveau relatief snel en eenvoudig vorm krijgen. Wie meer vertrouwen in zijn buurt krijgt, in eigen omgeving meemaakt dat samenleven een interactief werkwoord kan zijn, zal makkelijker vertrouwen geven aan zaken verder van huis. Betrokken burgers zijn wezenlijk voor een betrouwbare samenleving. Als de premier dat ook zo ziet, wat gaan we daar dan van merken in zijn beleid?”

“In zijn eerste zin zegt de Miljoenennota dat de begroting gaat over keuzes maken. Maar die zullen diepgaander zijn dan aanvankelijk door velen werd gedacht. Hoe beschermen we onze burgers beter? Hoe richten we ons land duurzamer in? Hoe organiseren we de samenwerking in de Europese Unie en de rest van Europa democratischer en socialer? Wat moeten we doen om de wereld echt veiliger en stabieler te krijgen?

Solidariteit Kox zal zijn inbreng eindigen met complimenten voor de recente toespraak van de minister-president bij de Verenigde Naties. “Terwijl iedereen daar zenuwachtig op zijn mobiel de beurskoersen in de gaten hield, vroeg de premier aandacht voor de kelderende koersen van de millenniumdoelen, die niet gehaald dreigen te worden. Laat onze eigen sores niet verhinderen dat we onze verplichtingen aan de allerarmsten nakomen, was samengevat zijn pleidooi. En dat was ons uit het hart gegrepen. Barmhartigheid, naastenliefde, eerlijk delen, internationale solidariteit – het zijn verschillende aanduidingen voor hetzelfde besef van beschaving. Laten we dat glippen, dan glijden we zelf weg. In de woorden van Huub Oosterhuis: solidariteit is de zin van het bestaan.”