Terugblik op overheidsbeleid 2005: goed voorbeeld van hoe het niet moet
Vandaag blikt de Tweede Kamer in het Verantwoordingsdebat terug op het beleid van de overheid in het jaar 2005. Het was voor veel mensen een slecht jaar in veel opzichten, concludeerde SP-woordvoerder Ewout Irrgang. “Ik stel voor dat wij ons 2005 herinneren als een voorbeeld van hoe het vooral niet moet.”
De lonen gingen in 2005 nauwelijks omhoog, uitkeringen werden bevroren, de huursubsidie ging omlaag en ziektekosten stegen. De koopkracht van de meeste mensen daalde. Als gevolg steeg de armoede, terwijl anderzijds het aantal miljonairs tot ruim boven de honderdduizend kwam.
Irrgang stelde vast dat overheidsdiensten het massaal af lieten weten bij de uitvoering van hun taken. De nationale ombudsman de heer Brenninkmeijer noemde overheidsdiensten zelfs ‘dolgedraaid’ door de vele nieuwe wetten en de bezuinigingen op het overheidsapparaat. Hierdoor kwam de uitvoering in de knel. Dat bracht volgens de Ombudsman burgers in de problemen.
Een extreem voorbeeld was een gezin dat geen huursubsidie kreeg door een fout bij de Belastingdienst en daardoor op straat kwam te staan. Maar ook mensen die werkloos werden, maar door de puinhoop bij het UWV maanden moesten wachten op een werkloosheiduitkering, moesten naar de Voedselbank om aan eten te komen. “Het lijkt dat dit kabinet meer aandacht heeft besteed aan het veranderen van beleid dan aan de uitvoering daarvan,” zei Irrgang. “Bovendien werd door de toegepaste kaasschaafmethode bij de bezuinigingen de druk op uitvoerende organisaties te groot.”
IND Koploper in slechte uitvoering was opnieuw de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND). “De organisatie heeft klantonvriendelijkheid en mensen de deur wijzen bijna in de 'mission statement' staan. Hoewel er enige verbetering zichtbaar is, vraag ik de premier vandaag een einde te maken aan de voortdurende reorganisaties, aan het niet nakomen van gerechtelijke uitspraken en aan de onbereikbaarheid van de dienst.”
UWV Het UWV, het uitvoeringsorgaan voor de sociale zekerheid, is synoniem geworden met mensonwaardige herkeuringen, het niet op tijd betalen van uitkeringen, telefonische onbereikbaarheid, of beloven terug te bellen en het vervolgens niet doen. En als klap op de vuurpijl geeft dit kabinet het huidige bestuur van het UWV en oud-bestuurder Joustra voor deze wanprestaties een bonus bovenop het jaarsalaris. “Het is een bonus voor je werk niet doen, voor slecht gedrag en het schofferen van de burger. De gemiddelde Nederlandse werknemer hoeft echt niet bij zijn baas aan te komen met de vraag ‘ik heb dit jaar een groot deel van mijn werk gedaan, mag ik nu een bonus?’ Ik wil dat Balkenende toezegt dat er volgend jaar onder deze omstandigheden in ieder geval geen bonus wordt uitgekeerd aan de UWV-leiding. En ik wil weten wat wij aan verbeteringen kunnen verwachten, zodat mensen die werkloos worden niet meer naar de Voedselbank hoeven in afwachting van een uitkering.”
Belastingdienst De problemen bij de Belastingdienst hebben in een spoeddebat eind april, maar ook in een wetgevingsoverleg twee weken geleden, al veel aandacht van de politiek gekregen. Omdat de Belastingdienst sinds kort ook de uitvoering doet van de huur- en zorgtoeslag komen als gevolg van fouten in de organisatie grote groepen mensen in de problemen. Neem een email die de SP ontving over twee tienerouders met een netto-inkomen van 1.000 euro in de maand, huurlasten van 500 euro en een zorgverzekering van 200 euro. Zij hadden in oktober zorgtoeslag aangevraagd maar het slechts deels gekregen. In januari hebben zij ook huurtoeslag aangevraagd, maar daarvan hadden zij nog geen cent gezien. Deze jonge ouders moesten hun moeder om hulp vragen omdat zij niet rond konden komen door de problemen bij de Belastingdienst. Irrgang: “Eind april stelde ik de zaak van deze mensen al in de Kamer aan de orde. Dankzij ingrijpen van de staatsecretaris kreeg ik vorige week bericht dat het eindelijk was opgelost. Vijf maanden te laat dus.”
Irrgang haalde ook een bericht aan dat de SP drie dagen geleden kreeg, ondertekend met “vriendin van een wanhopige vrouw”. Zij schrijft: “Mijn vriendin heeft op de normale manier huur en zorgtoeslag aangevraagd. Zorgtoeslag kreeg zij bericht over, maar over de huurtoeslag niet. Wij zijn op 18 december 2005 naar het belastingkantoor geweest waar een ambtenaar de aanvraag invulde. Vandaag heeft zij gebeld met de Belastingdienst en ook deze maand krijgt zij nog geen huurtoeslag. Dat is dan 7 maanden. Zij weet niet meer wat zij doen moet want haar jaarinkomen is 9.000 euro. Wat moet zij doen om toch haar toeslag te krijgen? Zij heeft wel gewoon haar belastingaanslag gekregen en daarvan zeggen ze ook niet: Betaal maar over een jaar.”
Irrgang: “Ik geef dit bericht nu aan de staatssecretaris van Financiën met het verzoek hier per ommegaande een oplossing voor te vinden. Zoals we dat al voor honderden mensen hebben gevraagd.”
“De verantwoordelijkheid voor de chaos ligt heel duidelijk bij dit kabinet, dat volhield dat een hele reeks van beleidswijzigingen - de huurtoeslag, de kinderopvangtoeslag, de zorgtoeslag, de overname van de premie-inning door het UWV, de elektronische aangifte - te combineren was met een ingrijpende reorganisatie en een jarenlange vacaturestop om te kunnen bezuinigen op de uitvoering. Het kabinet hield altijd vol dit kon. Maar het kon niet. Het kabinet is dan ook direct en volledig voor de problemen bij de Belastingdienst verantwoordelijk.”
Het zijn niet alleen individuele burgers die hierdoor in de problemen komen. Ook de belastingmoraal, de bereidheid om netjes je belasting te betalen, gaat achteruit door het gebrekkige toezicht op de aangiften. De ervaren kans op ontdekking van belastingfraude ligt nu op 66 procent, fors lager dan de doelstelling van 83 procent. De staatssecretaris zei daarover eerder dat die doelstelling ook wat al te ambitieus was. “Maar die doelstelling werd in 2002 nog gewoon gehaald,” stelde Irrgang vast. “Accepteert het kabinet daarmee niet gewoon dat de uitvoering sterk verslechterd is door haar eigen bezuinigingen, waardoor ook de minister van Financiën zelf inkomsten misloopt?”
“Ik stel voor dat wij 2005 niet vergeten, maar ons herinneren als een voorbeeld van hoe het vooral niet moet. Met de vurige wens dat het in 2006 niet alleen beter, maar véél beter gaat met de uitvoering van overheidsbeleid. Omdat de overheid er uiteindelijk is ten dienste van de burgers. En daarin is ze vorige jaar op te veel punten jammerlijk tekort geschoten.”