Wie controleert de controleurs?
De Eerste Kamer heeft ingestemd met de Wet op het toezicht op accountantsorganisaties. Daardoor komt er dit jaar voor het eerst extern publiek toezicht op registeraccountants en accountant-administratieconsulenten, die belast zijn met wettelijk voorgeschreven controles van jaarrekeningen van bedrijven. De wet is een reactie op de grote boekhoudschandalen van de afgelopen jaren.
Daarin speelden malafide bedrijfsleidingen van grote multinationals onder één hoedje met hun accountants om onjuiste voorstellingen te geven van hun financiële cijfers. SP-senator Tiny Kox steunt, met de rest van de Eerste Kamer, de nieuwe wetgeving maar denkt dat die ontoereikend is om nieuwe schandalen te voorkomen.
Willen bedrijfsleidingen en accountants zich beter gaan gedragen en een cultuuromslag kunnen maken, dan zullen er ook veranderingen in ‘de economische onderbouw’ nodig zijn, zo zei Kox in debat met minister van financiën Zalm. ‘Meer maatschappelijk verantwoord ondernemen, meer democratisch toezicht op bedrijven, minder commerciële aansturing van accountantskantoren en splitsing bij accountants van controle en advies, zijn de zaken die nodig zijn om een cultuuromslag echt te doen slagen. Anders blijven we de kat op het spek binden. Zolang multinationale bedrijven zich laten controleren door multinationale accountantskantoren blijft de kans bestaan dat hun beider belang niet gelijk op gaat met het algemene belang, van de samenleving, van aandeelhouders, werknemers en consumenten’, aldus Kox. Hij wees op de ongezonde situatie dat wereldwijd slechts vier accountantskantoren, met vele miljarden aan omzet en 400.000 mensen in dienst, vrijwel alle beursgenoteerde ondernemingen controleren: ‘Het is daardoor vaak de vraag: wie leidt en wie begeleidt? De bedrijfsleiding of de accountant?’
De Big Four van de accountancy zijn PriceWaterhouseCoopers, KPMG, Deloitte & Touche en Ernst & Young. Alle kantoren waren recent bij grote boekhoudschandalen betrokken, zoals bij Enron, Ahold, KPN-Qwest, Worldcom en Xerox. De vijfde grote accountant-multinational, Arthur Andersen, ging in het Enron-schandaal ten onder.
Minister Zalm erkende het bestaan van een oligopolie in de accountantswereld maar sprak de hoop uit dat er binnenkort meer grote kantoren zullen ontstaan die de concurrentie zullen doen toenemen. Desalniettemin zag hij ook dat er bij verdere concentratie in de accountantsbranche wellicht ingegrepen zou moeten worden, in het kader van het garanderen van reële economische mededinging. Verplichte splitsing van controle en advies bij accountants ziet de minister vooralsnog niet zitten. De publieke toezichthouder, de Autoriteit Financiële Markten, moet van de minister wel opletten dat er geen wanverhouding tussen controle- en adviserende taken bij accountantskantoren ontstaat. Bestuurder Koster van de AFM pleitte zelf onlangs wél voor zo’n verplichte scheiding.Volgens hem komt de onafhankelijkheid van de controlerende accountant in het geding als hij nevenactiviteiten heeft waarin het ‘enge’ belang van de opdrachtgevende onderneming voorop staat.
De minister zegde toe dat hij permanent zal evalueren of de nieuwe wetgeving daadwerkelijk tot beter gedrag van bedrijven en accountants leidt en daarmee tot herstel van vertrouwen van de samenleving in het werk van de accountants en de betrouwbaarheid van de financiële gegevens die bedrijven ter beschikking van het publiek stellen.
