Irrgang: ‘Liberalisering? Leer van het verleden!’
Vandaag spreekt de Tweede Kamer over de begroting van het ministerie van Economische Zaken voor volgend jaar. Maar bij het maken van plannen voor de toekomst is het verstandig zo veel mogelijk te leren van het verleden, stelt SP-Kamerlid Ewout Irrgang.
Dit is de bijdrage van Ewout Irrgang aan de eerste termijn van het debat:
De afgelopen tien jaar is onder het leiderschap van het ministerie van Economische Zaken op tal van terreinen geliberaliseerd en geprivatiseerd. Voordat we plannen maken voor de toekomst, is het daarom verstandig om goed te kijken naar die ervaringen uit het verleden. De SP bepleit dan ook een onderzoek, bijvoorbeeld door de Raad van Economisch Adviseurs (REA) van de Kamer.
De taximarkt Sinds 2001, toen iedereen een taxivergunning kon krijgen, is het aantal taxivergunningen in de grote steden explosief gestegen. Het aantal taxi's in Amsterdam bedraagt nu ruim 3000. Daar staat tegenover dat op het platteland het taxiaanbod juist is verminderd. Voor 2001 gold een 24-uursplicht voor vergunninghouders. Op alle tijden moest op alle plekken taxivervoer mogelijk zijn. Sinds 2001 bepaalt de markt of taxivervoer mogelijk is. Vrije marktwerking bij de taxi's heeft opvallend genoeg niet, zoals beloofd, tot goedkopere taxi's geleid. In vergelijking met andere Europese hoofdsteden is de taxi in onze hoofdstad erg duur. De gemiddelde taxiprijs is met zo'n veertien procent gestegen sinds de markt is geopend. Oorzaak van de hoge prijzen zijn een te hoge kilometerprijs, hoge aanvangstarieven en omrijden, al dan niet veroorzaakt door gebrekkige stratenkennis. Waar de vrije taximarkt verbeteringen zou brengen zijn verslechteringen gekomen. Moordende concurrentie leidt tot veel stilstaande taxi's, wat hoge kosten met zich meebrengt, en onzekerheid bij taxichauffeurs over de omzet. Werkelijk niemand is er beter van geworden.
Het notariaat Zes jaar geleden werd de marktwerking geïntroduceerd in het Nederlandse notariaat en werden de notaristarieven vrijgegeven. De Commissie Hammerstein presenteerde onlangs de uitkomsten van haar onderzoek naar de gevolgen van deze marktwerking in het notariaat. Die marktwerking moest leiden tot lagere tarieven en efficiënter optredende notarissen. Naar is gebleken hebben die lagere tarieven echter een hoge prijs: notarissen concurreren elkaar kapot, de kwaliteit van de dienstverlening is gedaald en notarissen zijn veel vatbaarder geworden voor manipulatie en beïnvloeding door grote marktpartijen, zoals de vastgoedsector. Ook het CPB betoogde onlangs dat de doelstellingen van de liberalisering in het notariaat bepaald niet bereikt zijn. Maar terwijl de kritiek op de gevolgen van deze beslissing toeneemt, wordt al weer vrolijk gesproken over een nog verdere uitbreiding van de marktwerking. Daarmee onderscheidt Nederland zich van bijna alle andere Europese landen – waar vaste notaristarieven gemeengoed zijn en marktwerking in het notariaat wordt onderdrukt in plaats van bevorderd.
De energiemarkt Dat minister Brinkhorst graag voor de troepen uitloopt zien we ook terug bij de liberalisering en privatisering van de energiemarkt. Hoewel minister Brinkhorst de liberalisering van de energiemarkt als voltooid (afgerond) beschouwt, denkt menig consument daar anders over. De overstapbereidheid is laag: de rompslomp en de tijd die het kost om over te stappen houdt mensen tegen: zo blijkt uit onderzoek van de consumentenbond en het CPB. Hierdoor kunnen ze blijven zitten, zelfs als het 'rationeel' is om over te stappen, zo stelt het CPB in een eigen studie ‘Switch on the competition’. Dit wordt de 'status quo bias' genoemd. Het gevolg van dit alles is dat leveranciers niet genoeg geprikkeld worden om scherp te concurreren. Dit maakt weer dat de verschillen in prijzen klein blijven. De meeste mensen zitten dan ook nog gewoon bij hun oude energieboer, tenzij ze onder valse voorwendselen gelokt zijn naar een ander. Colportage heet dat met een duur woord. Een fenomeen dat steeds meer opduikt, zo ondervindt ook de toezichthouder DTe.
De kabelmarkt Soortgelijke afpersingspraktijken zien we ook op de kabelmarkt waar de prijzen de afgelopen jaren verdubbeld zijn. Dat kan ook best want de consument heeft toch geen keus en van de toezichthouders hoeven de kabelaars ook niets te vrezen.
De zorgsector En laten we vooral de marktwerking in de zorgsector niet vergeten. Deze is nog niet eens volop in gang gezet maar de bruto uitgaven voor reclame op tv, radio en in de gedrukte media zijn in de eerste negen maanden van 2005 al bijna vervijfvoudigd naar 33 miljoen euro. (Dit blijkt uit gegevens van Nielsen Media Research). Wie betaalt dat denkt u? En dan hebben we het nog niet eens over de sowieso al oplopende kosten voor de burger (consument?) de toenemende bureacratie, de onverzekerden en de macht van de zorgverzekaars. En hoezo vrije keuze? De kans bestaat dat ik als patient straks niet eens meer naar m’n vertrouwde ziekenhuis kan omdat mijn zorgverzekeraar er geen contract meer heeft afgesloten.
Ja, de theorie klinkt altijd zo mooi, maar de praktijk is in de regel een stuk weerbarstiger. De overdaad aan keuzes op de vrije markt is voor velen geen vooruitgang maar een nachtmerrie. Mensen beschikken over beperkte tijd en beperkte capaciteiten en zoeken niet naar de beste oplossing voor problemen, maar naar iets wat ‘goed genoeg’is. Meer keuze leidt dus niet (noodzakelijkerwijs) tot meer welzijn. Sterker nog, uit wetenschappelijk onderzoek van psychologen blijkt dat mensen depressief worden van teveel keuzevrijheid. Mensen willen graag hun partner kunnen kiezen, hun baan, en zo zijn er nog een aantal belangrijke beslissingen in het leven waarin je vrij in wil zijn maar uit de het stopcontact moet gewoon stroom komen en tegen ziekte wil je verzekerd zijn.
Schiphol Zijn er dan helemaal geen positieve geluiden? Ja toch wel. Ik begon mijn verhaal namelijk met de taximarkt in Amsterdam. Interessant detail hierbij is dat hier in slechts één gebied geen sprake is van een vrije markt: Schiphol. Op Schiphol willen veel taxichauffeurs rijden, maar is 75 procent van de taxistandplaatsen gegund aan enkele taxibedrijven. De overheid stelt hier namelijk de kwaliteit van de taxi's en de 24-uursbeschikbaarheid voorop. Dat is alleen mogelijk door middel van een overeenkomst met een beperkt aantal partijen, aldus de minister van Verkeer en Waterstaat. Al met al is kennelijk regulering nodig om voor goed taxivervoer te zorgen.
Met de volledige liberalisering en privatisering in de energiesector (splitsing), de zorg, en de post in het verschiet pleit mijn fractie daarom voor een onderzoek naar de gevolgen van dit beleid in de brede zin van het woord. De AbvaKabo pleit vandaag in het FD zelfs voor een moratorium op verdere liberalisering en privatisering en een nadere bezinning op dit beleid. . Zo’n onderzoek zou wat mij betreft in opdracht van de Kamer moeten worden gedaan. In de tweede termijn zal ik hier een motie over indienen.
Vorig jaar zei staatsecretaris van Gennip in het Reformatorisch Dagblad dat het innovatieplatform ons nog eens zou gaan verassen. Staatsecretaris, kunt u mij verassen? Wat heeft het innovatieplatform, het innovatiebeleid, de extra innovatiesubsidies ons nou eigenlijk opgeleverd?
Dit kabinet maakt zich vooral sterk voor de grote ondernemers: verlaging van de vennootschapsbelasting. Mijn fractie heeft in haar tegenbegroting een alternatief gepresenteerd. Verlaag de vennootschapsbelasting voor kleine ondernemers in het MKB en verhoog de investeringsaftrek voor startende ondernemers. De MP had er wel sympathie voor bij de AB en ik hoor graag of dat ook voor deze minister geldt.
Tot slot. Gisteren las ik tot mijn grote verbazing dat Brussel het ons land wil verbieden om in te grijpen in de kabeltarieven. Ik kon dat niet geloven: hebben ze daar dan helemaal niets geleerd van het referendum? Ik vind het onderwerp te belangrijk om het nu af te raffelen en stel voor dat wij volgende week een spoeddebat houden over dit onderwerp. Wij moeten kunnen ingrijpen als monopolisten als UPC de tarieven in een paar jaar met eenderde kunnen verhogen.