‘De Amerikaanse rechtsorde is de onze niet’

Harry van Bommel heeft bij de behandeling van de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken de transatlantische betrekkingen centraal gesteld. “Daar is ook alle reden toe. Want in het streven naar een rechtvaardige wereldorde zijn de transatlantische betrekkingen belangrijk, maar de vraag is of ze nog vanzelfsprekend zijn.” Hier bijdrage van de SP aan de eerste termijn.

Sinds de aanval op Afghanistan staat de Amerikaanse politiek in de NAVO onder druk. Dat is begonnen onder het motto ‘wie niet voor ons is, is tegen ons’ en loopt door tot de dag van vandaag. In ons land lijkt het tot verdeeldheid te leiden over de vraag of we nog meer troepen naar Afghanistan moeten sturen. Tien dagen geleden was er openlijke bemoeienis van de NAVO die de regering maant op te schieten met een beslissing. Er lekte vorige week zelfs een rapport van de MIVD uit dat de provincie Uruzgan niet veilig genoeg is om de voorgenomen operatie uit te voeren. Hoe heeft dit zover kunnen komen? Wordt de NAVO-top van begin december een politiek slagveld? De NAVO wordt ondergeschikt gemaakt aan de Amerikaanse interventieplannen en Nederland ging daar totnogtoe in mee. Is de minister nog langer bereid dat te doen? En wat zijn de Nederlandse resultaten in Afghanistan? Zijn er nog steeds geen mensen door Nederlandse militairen aangehouden? En is het juist dat een hoge defensiemedewerker naar Canada is afgereisd om met de Canadezen te overleggen over de afhandeling van arrestaties in Afghanistan?

De afnemende betrouwbaarheid van de grote transatlantische partner lijkt nog duidelijker bij de onthullingen over een netwerk van geheime gevangenissen en de behandeling van krijgsgevangenen. Krijgsgevangenen mogen ze niet eens heten, omdat ze anders rechten zouden hebben volgens de Conventies van Genève. Guantanamo Bay, Abu Graib en Baghlam vormen een rijtje dat kennelijk moet worden aangevuld met andere, maar onbekende, namen die samen een archipel vormen van geheime gevangenissen. Het lijkt een zwart gat waar mensen in verdwijnen. Syrië zou er aan meedoen. Polen en Roemenië zijn verdacht. Ook is Schiphol genoemd als bestemming voor een CIA-vliegtuig uit Duitsland. Dat was in 2003. Vorige week was er een CIA-toestel uit Istanboel. De EU heeft nu om opheldering gevraagd aan de VS maar het is algemeen bekend dat de CIA berichten nooit bevestigt of ontkent. De EU en de Nederlandse regering zouden zelf onderzoek moeten doen en antwoorden verschaffen. Kan de regering de garantie geven dat Nederland niet direct of indirect meewerkt aan een buitengerechtelijk behandeling van gevangenen? Gaat de regering zelf onderzoeken of er CIA-vliegtuigen landen op Schiphol, of daar gevangenen in zaten en wat de bestemming was?

Kort samengevat voorzitter kan worden gesteld dat de Amerikaanse rechtsorde de onze niet is. Nederland kiest voor het internationaal recht van de Conventies van Genève, van het Internationaal Strafhof en van verdragen tot wapenbeheersing. De VS doet dat niet en daarom past een kritische houding, niet de houding van een schoothondje.

Nieuwe problemen, nu met Iran staan voor de deur. Opnieuw lijkt de VS een andere benadering te willen dan de EU. Welke houding kiest Nederland? Blijven we de Europese lijn kiezen of volgen we hier ook uiteindelijk de VS? Kiest u voor sancties en het dreigen met geweld of staat de weg van onderhandeling en inspectie nog open?

Met de ontruiming van Gaza heeft de ontwikkeling van een Palestijnse staat een nieuwe impuls gekregen. Wat is de inzet van Nederland in het op gang brengen van een levensvatbare Palestijnse economie? Wat wordt gedaan voor de aanleg van een luchthaven en een zeehaven? Bent u bereid om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om dit onder auspiciën van de VN en met bemiddeling van de EU op gang te brengen?

De intensivering van de samenwerking met Indonesië is geen verrassing. We zien uit naar de beloofde beleidsnotitie. Het feit dat de minister sterk te spreken is over o.a. de modernisering van de veiligheidssector van de nieuwe regering is vreemd. Die ontwikkeling wordt door mensenrechtenorganisaties niet bevestigd. Er zijn nog veel mensenrechtenschendingen en er is nog veel ongedisciplineerd gedrag van legeronderdelen.

Ondertussen vermijdt de minister netelige kwesties zoals die van de Papoea’s. Los van het boek van Drooglever is de situatie in Papoea dreigend. Door bruut optredende legeronderdelen en door roofzuchtige bedrijven op zoek naar winst op de grondstoffen. Dat is de cruciale kwestie. Als de minister die wil aanpakken, dan komt hij ook aan onze eigen historisch gevoelige punten over Papoea. De minister weigert het politieke gedrag van de Nederlandse regering uit de jaren ’60 ten aanzien van Papoea (Nieuw Guinea) onder ogen te zien. Blijkbaar past dat niet bij het actuele belang dat Nederland aan Indonesië hecht. De minister wil de huidige president van Indonesië hoe dan ook te vriend houden en het komt beter uit om de fouten uit het verleden niet onder ogen te zien. Is de minister bereid de actuele schendingen van mensenrechten in Papoea en de roof door tal van bedrijven bij de Indonesische regering aan de orde te stellen?

Een ander onverwerkt probleem uit het verleden is de moeizame dekolonisatie van Suriname. Vragen rond de toescheidingsovereenkomst blijven onbeantwoord. Waarom worden de rechten van de Surinaamse Nederlanders zoals vastgesteld in de toescheidingsovereenkomst niet ondubbelzinnig erkend? Waarom wordt opzegging van die overeenkomst overwogen terwijl er nog een proces loopt bij het Hof van Justitie in Suriname? Dat is bovendien in strijd met eerder gedane toezeggingen door de Nederlandse regering dat er niets wordt gewijzigd zolang de zaak onder de rechter is. Op welke wijze geeft de minister invulling aan zijn toezegging dat hij “geen belangen zal verkwanselen”, zoals hij dat eerder verwoordde.

Vorige week kwam de Amsterdamse wetenschapper Hamelink in het nieuws omdat hij zijn functie als adviseur van Kofi Annan had neergelegd. Hij deed dit uit protest tegen het feit dat de VN-conferentie in Tunesië over toegang tot digitale informatie geen toegang bood aan burgers. Tunesië staat bovendien bekend als een land waar mensenrechten worden geschonden en politieke vrijheden beperkt zijn. Nederland nam met minister Brinkhorst deel aan die conferentie. Heeft de regering net zoveel moed gehad als de Amsterdamse wetenschapper en openlijk kritiek gegeven op de mensenrechten in Tunesië en de beperking van politieke vrijheden aldaar?

Een recente studie van de Wereldbank toont aan dat ontwikkelingslanden vorig jaar 167 miljard dollar ontvingen van gastarbeiders die geld overmaken naar familie in het moederland. Dit is 73 procent meer dan in 2001 en twee keer zo hoog als bedrag dat aan ontwikkelingshulp werd besteed. In sommige landen zoals Tonga is het zelfs goed voor 1/3 van het Bruto Binnenlands Products. Good and growing business dus. Het is geen panacee, maar het is wel bewezen dat het armoede bestrijdt (en werkt als vangnet). Dus zeker steun waard en het past helemaal in visie van kabinet van terugtredende overheid. Er kleven echter wel wat nadelen aan, want er is weinig concurrentie in de dichtgetimmerde markt voor geldovermakingen (voornamelijk MoneyGram en Western Union). Van iedere zending blijft zo 10 tot 15% aan de strijkstok hangen. Chef econoom van de Wereldbank Bourguignon doet een aantal aanbeveling om deze kosten omlaag te brengen en concurrentie te bewerkstelligen. Zo zouden overheden een gedeeld netwerk kunnen ontwikkelen. En kan samenwerking op infrastructuur en concurrentie in de levering van diensten ervoor zorgen dat voordelen bij de consument komt te liggen. Is de minister bereid om samen met de minister van Financiën hiervoor een plan van aanpak te maken?

De voortgang van de Millenniumdoelstellingen ziet er niet goed uit. Niet alleen Afrika maar ook grote delen van Zuid-Oost Azië en Latijns-Amerika staan er slecht voor. Het baart de SP grote zorgen dat de evaluatie van de top van de Verenigde Naties uitwijst dat tijdens deze top grote nadruk op veiligheid en bestrijding terrorisme wordt gelegd. Dit is ook in de begroting Ontwikkelingssamenwerking het geval. Hiermee is de geo-politieke inzet van ontwikkelingsgeld weer op de agenda. Vroeger was het Oost-West, nu Islam vs niet Islam. Millenniumdoelstelling 6: Door de armoedestrategieën van het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank kunnen veel ontwikkelingslanden onvoldoende geld reserveren voor sociale sectoren (bijv. gezondheidszorg). Bijvoorbeeld Zambia en Kenia; budgetsealing voor salarissen is 8 procent van Bruto Nationaal Product. Dit zorgt voor een crisis in gezondheidszorg. De SP vindt de plafonds arbitrair en niet gebaseerd op een berekening van welke personele inzet nodig is voor het behalen van de millenniumdoelstellingen. Is de minister bereid (via het Internationaal Monetair Fonds) te pleiten voor het stoppen met het opleggen van deze plafonds en overheden te steunen met het opstellen (en financieren) van een goed human resource plan gebaseerd op de te behalen resultaten die de overheid in overleg met de belangrijkste stakeholders heeft vastgesteld? En gaat de minister zich binnen de Wereld Gezondheids Organisatie inzetten op donorharmonisatie rond arbeidsmigratie in de gezondheidssector en het voorkomen van uitwassen? Zo ja, hoe?

Ontwikkelingssamenwerking is partner in het Roll Back Malaria Partnership (RBM) dat is opgericht in 1998. De doelstelling gaat niet gehaald worden blijkt uit diverse studies van o.a. Wereldbank en The Lancet. Het aantal malariadoden en zieken juist gestegen i.p.v. gedaald. Volgens de Wereldbank en Artsen zonder Grenzen moet de productie van ACTs omhoog en moeten muskietennetten en geneesmiddelen toegankelijker worden gemaakt voor de allerarmsten. Wat gaat deze minister doen om dit te verbeteren c.q. mogelijk te maken?

78.000 vrouwen sterven jaarlijks als gevolg van onveilige abortussen. De Global gag rule van president Bush draagt hieraan bij i.p.v. hier aan een einde te maken. Is Nederland bereid om landen die geen gebruik maken van gag rule extra te ondersteunen?

Wat is de reactie van de minister op het maandag verschenen UN AIDS rapport waarin onder meer gepleit wordt voor grotere inspanningen in HIV preventie? In 2005 zijn er weer 5 miljoen mensen besmet met het HIV virus. In veel landen blijkt kennis over veilige sex en HIV evenwel nog steeds laag. Wat gaat deze minister doen om deze kennis op te schroeven?

En wat gaat de minister doen om het doel van universele toegang tot behandeling, verzorging en preventie te bewerkstelligen?

In de Volkskrant van zaterdag 19 november jl. constateert onafhankelijk onderzoeker en adviseur in de hulpindustrie David Sogge dat de hulpindustrie meer kwaad dan goed heeft gedaan. Hij doelt hier met name op het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank. Volgens onderzoekers van nota bene de Wereldbank zelf is het aantal Afrikanen dat leeft in extreme armoede (een dollar of minder per dag) tussen 1981 en 2001 bijna verdubbeld van 164 miljoen tot 316 miljoen. Alleen radicale democratisering van de hulp kan het tij keren, zegt Sogge. In dat verband pleit hij er dan ook voor om onder meer de mislukte economische doctrines te verlaten, de hulp te democratiseren d.m.v. meer transparantie en publiekelijke verantwoording en het overdragen van beslissingen over ontwikkeling van economen en bankiers naar politici en burgerorganisaties. Kan de minister eens ingaan op deze suggesties.

Vorige week heeft een meerderheid van het Europees Parlement tegen de maandelijkse verhuizing tussen Brussel en Straatsburg gestemd. Dit is een hoopgevend signaal. De kosten van de maandelijkse verhuizing van honderden Europarlementariërs, medewerkers, ambtenaren, tolken, journalisten, etc. tussen Brussel en Straatsburg zijn vanwege de toetreding van tien nieuwe lidstaten mogelijk oplopen tot 500 miljoen euro per jaar. Wat gaat de regering doen om te komen tot slechts één vergaderplaats?

Op 7 november j.l. wilde een vliegtuig van het Duitse bedrijf Hapag Lloyd van het Cypriotische vliegveld Paphos naar het Turkse Dalaman vertrekken. In eerste instantie was er door de Turkse instanties toestemming gegeven om te landen in Dalaman, maar op het laatste moment werd deze toestemming ingetrokken en kon het vliegtuig niet vertrekken. Onlangs stelde de staatssecretaris van Europese Zaken dat indien Turkije blijft weigeren Cypriotische schepen toegang te verlenen, dat “Turkije dezelfde dag een groot probleem” heeft. Heeft Turkije nu een groot probleem?