Debat begroting Volksgezondheid 2001, eerste termijn Agnes Kant

Aan de orde is de behandeling van de begroting van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voor het jaar 2001

Mevrouw Kant (SP): Mijnheer de voorzitter! De prijs die wij moeten betalen voor het beleid van Paars is hoog. Jarenlang heeft de blik zich gericht op economische groei en op het terugdringen van het financieringstekort en de staatsschuld. Ondertussen is veel te nonchalant omgegaan met wat ik noem de publieke zaak. Gelet op de situatie van de zorg, meen ik dat het gerechtvaardigd is de vraag te stellen: hoe beschaafd is ons land nog? Gisteren toonde Netwerk een rapportage over gehandicapten. Dan moet je je afvragen of we nog een beschaafd land zijn als we zwaar gehandicapte mensen een hele nacht alleen laten met een doek voor hun bed om ’s nachts hun behoefte te kunnen doen. Waarom? Omdat er ’s nachts te weinig personeel is om deze mensen naar het toilet te helpen. Zijn wij beschaafd als we voor moeilijk slikkende bewoners de soep en de thee over de boterham gooien om tijd te besparen en als wij mensen weigeren op te nemen omdat zij te veel zorg nodig hebben waardoor zij te zwaar zouden drukken op het budget van de instellingen? Dat zou namelijk weer ten koste gaan van alle andere gehandicapten die reeds in de instelling wonen. Ik wil graag een reactie van beide bewindspersonen waarin zij aangeven of zij dergelijke situaties nog beschaafd vinden en, belangrijker, hoe zij deze mensonwaardige situaties denken te kunnen beëindigen. Het is een gevolg van een samenleving waarin solidariteit, respect en gemeenschapszin naar het museum lijken te zijn verbannen. Dit is weer het gevolg van een overheid die kiest voor collectieve armoede ten gunste van particuliere rijkdom. Het is een samenleving waarover de voorzitter van de Vereniging gehandicaptenzorg Nederland, gisteren op televisie vertwijfeld opmerkte: als wij zoveel geld over hebben, ook in ons persoonlijk leven, voor dingen die er niet toe doen terwijl er een groep mensen is die in hun dagelijkse bestaan te kort komen en niet voor zichzelf kunnen opkomen, dan denk ik dat dat niet kan. Ik denk dat met hem. Ook in de ouderenzorg zien wij mensonwaardige situaties. Ik heb er al vaak over verteld. Heel vaak denk ik, als ik weer brieven krijg, zelf situaties zie of iets hoor: kan het nog erger? Helaas moet ik constateren dat het heel vaak inderdaad nog erger kan. Ik denk dat wij nu en in de komende tijd pas echt zullen merken wat de prijs is van tot nu toe zes jaar Paars. Dan denk ik aan het verhaal dat ik heb gehoord over iemand die in een verpleeghuis uit bed valt, maar niet meer in bed kan worden geholpen omdat er te weinig personeel is en dus op de grond moet blijven liggen. Ik heb het over zulke mensonwaardige situaties. Er is sprake van ondermaatse zorg, ook in de geestelijke gezondheidszorg. Er zijn berichten over Bosch en Duin, waarover ik al eerder Kamervragen heb gesteld, dat mensen in een crisissituatie waarin gedwongen opname aan de orde is niet kunnen worden opgenomen, omdat er geen plek is. In antwoord op die vragen werd gezegd dat men dan maar naar de zorgverzekeraars moest gaan. Dat is echter geen op zichzelf staande situatie. De desbetreffende instelling heeft 25 instellingen benaderd, maar die constateren allemaal hetzelfde probleem. Graag krijg ik een reactie hierop. Kinderen met chronische psychiatrische aandoeningen krijgen volstrekt onvoldoende zorg. Ouders van autistische kinderen vragen om erkenning van de handicap, zodat hun kinderen niet alleen worden geholpen als er problemen zijn, maar er ook preventief zorg en hulp kan komen ter voorkoming van problemen. Hoe lang wachten kinderen met ADHD al? De Gezondheidsraad stelt in een recent rapport dat de negatieve spiraal moet worden doorbroken. Ook de armoede in de geestelijke gezondheidszorg, waarbij het gaat om de centen die de mensen in hun portemonnee krijgen en om de bewoners in de AWBZ-instellingen, is nog steeds niet opgelost, zeker niet voor de groep die van de bijstand leeft. Maandagavond heeft de staatssecretaris gezegd dat zij dit heeft aangekaart bij minister Vermeend van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Ik vind dat niet genoeg. Natuurlijk moet zij dat doen, maar wat vindt zij zelf? Moet er een oplossing komen? Hoe gaan wij om met de werkers in de zorg? Het is bewonderenswaardig met hoeveel respect en zorg zij gehandicapten en ouderen blijven behandelen in soms mensonwaardige situaties. Ik vind het ook een kwestie van beschaving om uiteindelijk deze werkers eens op hun volle waarde te respecteren. Deze mensen zullen weer vertrouwen in de overheid moeten krijgen en het gevoel moeten krijgen er niet alleen voor te staan. Dat gevoel zullen zij nu vaak wel hebben. Ten eerste zullen zij weer volop ruimte moeten krijgen om echt fatsoenlijke zorg te kunnen geven. Daartoe zullen de investeringen die nu worden gedaan niet volstaan. Er is veel meer nodig voor de wederopbouw van de beschaving op dit punt. Ten tweede zullen wij ervoor moeten zorgen dat de beloning in een betere verhouding staat tot het werk dat deze mensen doen. Als je de schilder aan huis laat komen, kost dat je pak ’m beet f.60 en misschien wel f.75 per uur. Als de thuiszorg aan huis komt, staat er voor de thuiszorginstelling zo’n f.50 per uur voor. Daar moet dan nog van alles van af aan administratiekosten; dat moet bij de schilder ook. Ik wil niets zeggen ten nadele van die schilder, die natuurlijk prima vakwerk levert, maar het geeft wel iets aan hoezeer wij maatschappelijke waardering hebben voor onze kozijnen en voor de zorg voor onze ouderen en andere mensen die zorg nodig hebben. Wat de salarissen betreft, lijken de minister eindelijk de ogen open te gaan. Ik las in een interview in de Volkskrant dat zij zei dat in ieder geval voor sommige categorieën verpleegkundigen de salarissen omhoog moesten. Ik was ook heel verheugd toen ik in de krant las dat zij op haar eigen congressen had gezegd dat de salarissen van de verpleegkundigen in het algemeen flink omhoog moesten.

Minister Borst-Eilers: Voorzitter! Dat is verkeerd geciteerd.

Mevrouw Kant (SP): Ik wilde net zeggen dat de minister vanochtend had aangegeven dat het een verkeerd citaat was. Ik vond het heel jammer dat het verkeerd geciteerd was, want ik had graag gehoord dat het waar was.

Minister Borst-Eilers: Ik heb daar alleen gezegd dat voor enkele specifieke groepen, zoals de jeugdhulpverleners, het salaris inderdaad te ver achterblijft bij de markt.

Mevrouw Kant (SP): Dan is mijn vraag hiermee al beantwoord, en kan ik gelijk de vervolgvraag stellen, waarom het dan alleen gaat om enkele specifieke groepen, die inderdaad op een nog grotere achterstand staan. Waarom wordt niet de urgentie ingezien dat het gaat om vele verpleegkundigen en verzorgenden, die een hoger salaris moeten krijgen? Wij hebben deze mensen keihard nodig, en ze verdienen het gewoon. Voorzitter! Gisteren is op het Plein gedemonstreerd over de stageplekken. Ik heb begrepen dat er 40 mln. beschikbaar was, maar ik heb ook alweer gelezen dat de NVZ heel duidelijk heeft aangegeven dat dit een lapmiddel is, en zegt 400 mln. nodig te hebben. Graag een reactie van de minister. Ik begrijp het ook echt niet. Nu zitten we te springen om mensen in de zorg. En dan willen mensen daar werken, en is er geen stageplek. Dat is toch een probleem dat op een snelle en makkelijke manier moet zijn op lossen? Waarom krijgen mensen geen vergoeding voor de stages? Ze doen toch ook tijdens de stage dat belangrijke werk in de zorg? Wat ik ook niet begrijp, is dat mensen die terugkeren in de zorg, de opleidingen daarvoor zelf moeten betalen. We zitten te springen om mensen, en dan meldt zich iemand aan bij een opleiding, en die persoon moet dan een paar duizend gulden op tafel leggen. Zo’n man of vrouw moet een paar duizend gulden toe krijgen. Graag een reactie hierop. Waarom gaan we niet gewoon betalen voor mensen die willen gaan werken in de gezondheidszorg en daarvoor een opleiding gaan volgen? Waarom niet gewoon een salaris? We hebben ze toch zo hard nodig? Het is onbeschaamd dat we onze problemen als het gaat om de arbeidsmarktknelpunten – die we best zouden kunnen oplossen als we daar fatsoenlijk naar kijken – proberen op te lossen door mensen te halen uit landen waar het nog veel slechter is gesteld met de gezondheidszorg. Ik krijg opnieuw berichten uit Zuid-Afrika dat werving in dat land op toenemende weerstand stuit. Heeft de minister inmiddels al geïnformeerd, hoe het bijvoorbeeld zit met de OK-verpleegkundigen bij het AMC? Dat soort gespecialiseerd personeel was volgens de minister namelijk niet de bedoeling.

Mevrouw Van Vliet (D66): Over welke berichten heeft u het? U heeft namelijk al eens vaker met berichten uit Zuid-Afrika geschermd, en die klopten toen ook niet helemaal. Heeft u een brief ontvangen en zo ja, kunt u daaruit citeren?

Mevrouw Kant (SP): Ik mail wel eens met mensen die wonen in Zuid-Afrika, en met vakbonden daar.

Mevrouw Van Vliet (D66): Met alle respect: we hebben natuurlijk allemaal onze contacten buiten de deur, en we mailen met deze en gene. Maar het moet natuurlijk wel een wat formeler iets zijn, voordat je kunt zeggen "ik heb berichten uit...".

Mevrouw Kant (SP): Als u die contacten in Zuid-Afrika ook had, zou u bevestigen wat ik heb gezegd. Ik ben op een bijeenkomst geweest waar veel mensen die werken in Zuid-Afrika aanwezig waren, waar ik helaas het enig aanwezige Kamerlid was. U had daar heel veel van de informatie die ik net gaf, kunnen horen. Voorzitter! Het was niet de bedoeling om mensen die al werken als verpleegkundige in landen als Zuid-Afrika, uit de zorg naar Nederland te halen. De minister heeft dat bevestigd. Maar ik heb begrepen dat de arbeidsvoorziening hier niet naar kijkt. Voor eens en voor altijd wil ik daar een duidelijk antwoord op. De minister zou met haar collega Vermeend naar de regels kijken, als het gaat om vergunningen. Wat heeft dat gesprek opgeleverd? Moeten we niet gewoon een aantal landen aanwijzen waar actieve werving gewoon niet is toegestaan? Weer een signaal, uit een anonieme bron: Zuid-Afrikaanse verpleegkundigen die in Nederland werken, schijnen helemaal niet zo goed behandeld te worden. Zij zouden geen ziektekostenverzekering hebben en andere secondaire arbeidsvoorwaarden ontberen. Inmiddels zouden al drie verpleegkundigen ontslagen zijn, en met een ticket op het vliegtuig terug gezet zijn, na een week ziekte, een dag verzuim of omdat ze zich niet zo goed konden aanpassen. Ik hoop dat dit niet waar is. Het signaal vind ik dusdanig ernstig dat ik het serieus neem. Ik vraag de minister om dit direct uit te zoeken. Het is al schandalig dat wij mensen naar Nederland moeten halen, terwijl zij daar harder nodig zijn. Ik vind het net zo schandalig dat die mensen, als ze hier eenmaal zijn, onfatsoenlijk worden behandeld. Het is ook een kwestie van beschaving dat het zorgstelsel is gebaseerd op solidariteit. Van deze solidariteit lijken wij in de discussie echter steeds verder weg te glijden. Het is goed dat er een sociaal ziektekostenstelsel komt, maar dat moet dan wel zijn gebaseerd op solidariteit. Het lijkt erop, volgens de berichten, dat de discussie in het kabinet de richting uitgaat van een nominale premie. Ik las al iets over een bedrag van zo’n f.500 per maand per gezin. Ik kan nog niet vragen wat er uitkomt, want die discussie is nu gaande, maar ik kan wel vragen welke uitkomst de minister nog acceptabel vindt. Waar ligt haar grens? Zij heeft immers zelf al in het vorige debat hierover aangegeven, op basis van allerlei argumenten, waarom een mix wat betreft de premies eigenlijk niet zo goed is. Ook de heer Oudkerk heeft vandaag heel goede argumenten aangedragen waarom wij dat niet moeten doen. Een mix kan de solidariteit ook vertroebelen. Wij hebben voorts niet zo’n goede ervaring met het mixen door paars. Ik kijk ook even naar de uitspraken van de VVD vandaag. De VVD wil compensatie. Het is helemaal niet zo dat de VVD de mensen met de lagere inkomens meer wil laten betalen, want die worden gecompenseerd. Dat is eenvoudiger. Ik denk dan: wat een flauwekul. Wat een flauwekul om te stellen dat dit eenvoudiger is. Een nominale premie heffen om vervolgens via een andere manier compensatie te geven, is volgens mij helemaal niet eenvoudig. Dat is heel ingewikkeld. Het is veel eenvoudiger om dit mee te nemen met de belastingen, maar dat kan natuurlijk niet in VVD-kringen. De vraag is hoe lang er moet worden gecompenseerd. Juist het verzet van de VVD tegen het stelsel van inkomenssolidariteit maakt mij zo argwanend. Als het erom gaat dat iedereen naar draagkracht moet betalen en dat niemand erop achteruit mag gaan, waarom dan zo’n verzet tegen dat systeem? Dat maakt mij argwanend, want als het even niet uitkomt, dan kan die compensatie misschien wel wat minder. Als het gaat om de zorg en het zorgstelsel blijft wat mij betreft voor de VVD gelden: als de vos de passie preekt, boer pas dan op je kippen! Dat bleek vanmiddag ook toen het over het pakket ging. Mevrouw Van Blerck zei, in reactie op vragen van de heer Oudkerk daarover, dat je ook het lef moet hebben om daarover te discussiëren. Het lef om aan te geven wat er dan uit moet, dat had mevrouw Van Blerck echter niet. De marketing van farmaceuten gaat onbeschaamd voort. Er wordt nog volop gefêteerd via reisjes en kerstbomen. De platheid is soms ongelooflijk. Ik las zelfs over een uitnodiging voor een bijeenkomst van huisartsen over de anti-alcoholpil. Hou je vast: het ging over een wijnproeverij! Wij hadden misschien na afloop een alcoholcontrole moeten houden. Dat had nog leuke dingen kunnen opleveren. De farmaceuten doen het echt niet uit liefdadigheid. Ik vraag de minister hoe het staat met de aanscherping van de reclamecode. Ik heb een tijdje terug begrepen dat de ministers van Economische Zaken en van Financiën deze nog moesten bekrachtigen. Waarom duurt dat dan zo lang? Wanneer komt de Tabakswet 2 en de nota van wijziging vanwege het intrekken van de Europese richtlijn? Graag een reactie. Is het waar dat Philip Morris de richtlijn tabaksreclame jaren heeft kunnen traineren door een lobby via het ministerie van Economische Zaken? Gaat de minister de oorlog met de shagfabrikanten over het teer- en nicotinegehalte in shag winnen? Ook wat dit betreft heb ik begrepen dat er sprake geweest is van bemoeienis vanuit Economische Zaken. Is dat waar? De opluchting bij de dranksector na het verschijnen van de Alcoholnota was opvallend. Waarom? Misschien omdat de minister de 300 mln. met betrekking tot de reclame ongemoeid laat. Ook hierop graag een reactie. De teloorgang van de publieke zaak leidt ertoe dat de commercie te hulp wordt geroepen. Wij zien dat nu bij de thuiszorg. Wij zien de commercie ook bij de ouderenzorg opkomen. Wij hebben al eens gediscussieerd over het initiatief tot private verpleeghuiszorg van reguliere verpleeghuizen, namelijk het project-Altes. Wij zouden daarop terugkomen. Ik ben heel benieuwd hoe het daarmee staat. Misschien kan de staatssecretaris daar opheldering over geven. Wat betreft de voorrangszorg is de minister onder druk van de Kamer eerst linksaf gegaan in de zin van: voorrangszorg voorkruipen in de zorg kan niet. Later ging zij rechtsaf, maar daarna, nadat zij weer door de Kamer was teruggeroepen, is ze in een soort rotonde terechtgekomen. Nu gaat zij helaas weer de verkeerde kant op. In het laatste debatje dat wij over de voorrangszorg hebben gehad, liet zij weten er niet bij staan te juichen, maar dat het er onvermijdelijk aan zit te komen. Zij zei letterlijk: het is all in the game. Als het gaat om gelijke toegang voor iedereen tot de gezondheidszorg, dan is het voor mijn fractie geen spelletje. Ook de FNV heeft naar aanleiding van dat debat verontrust gereageerd. Kan de minister klip en klaar uitleggen wat haar ideeën zijn over deze voorrangszorg? Dan de rol van de Nederlandse mededingingsautoriteit in de zorg. Marktwerking veronderstelt een vrije keuzemogelijkheid voor de patiënt, maar dat kan alleen als er een verschillend doch gelijkwaardig aanbod is, als er altijd tijd is om te kiezen, als de patiënt voldoende middelen heeft om te kiezen en als de patiënt altijd voldoende kennis bezit. De markt mag dan wel regeren in de supermarkt, maar zo werkt het in de gezondheidszorg niet. Ik vraag mij echt in alle gemoede af wat de Nederlandse mededingingsautoriteit heeft te zoeken in de gezondheidszorg. Ik las dat het gezamenlijk inkopen van drie ziektekostenverzekeraars flinke kwantumkortingen oplevert. Dan denk ik: verzekeraars blij, want het is goedkoper, de minister blij want er is meer geld over voor de rest van de zorg, en de patiënt blij, want door meer geld voor zorg, is hij of zij eerder aan de beurt. Neen, de Nederlandse mededingingsautoriteit is niet blij. Volgens mij zijn ze daar gewoon een beetje gek. De Nederlandse mededingingsautoriteit heeft dus een stokje gestoken voor dat gezamenlijk inkopen. Ik wil graag weten welke gevolgen dit heeft voor het gehele hulp- en geneesmiddelenbeleid. Voorzitter! Hele gezinnen, jongeren, psychiatrische patiënten en zelfs zwakbegaafde mensen leven in ons land op straat. Met alle rijkdom die wij in ons land hebben, vraag ik mij echt af of het niet mogelijk is om dit probleem in een aantal jaren op te lossen. Men zal dan wellicht denken dat de problematiek nogal ingewikkeld is, dat het niet alleen met inkomen maar ook met de tekortschietende zorg heeft te maken en dat er allerlei redenen zijn waarom die mensen in de problemen zitten, leidend tot de vraag of het dan niet erg ambitieus is om dat grote vraagstuk op te lossen. Welnu, mijn antwoord daarop is dat het zeker niet ambitieus is. In ons welwarende land is de doelstelling om dat vraagstuk op korte termijn echt op te lossen, een kwestie van beschaving. De mensen werkzaam in de opvang hebben het zwaar. De werkdruk is hoog en de werkomstandigheden zijn uitzonderlijk zwaar. De Federatie opvang pleit voor een toename van het budget met 100 mln. omdat er nog een achterstand in arbeidsvoorwaarden en armoedebeleid weggewerkt moet worden. Kan dit bedrag om te beginnen er gewoon niet komen? Voorzitter! Mij kwam ter ore dat voor het Kamp Vught toegangsprijzen gevraagd gaan worden. Mij lijkt dit niet gewenst. Op een dergelijke plaats voor herdenking moeten wij geen entree gaan heffen. De beschaving van een land kun je afmeten aan de vraag hoe het omgaat met zijn gehandicapten, ouderen en kinderen in de knel. Ik denk bijvoorbeeld aan kinderen die opgroeien in armoede. Dat aantal is de laatste tijd met 50.000 gestegen. Een op de tien kinderen in Nederland leeft in armoede. De VVD begrijpt het toch niet, maar deze armoede heeft grote effecten op de kansen van deze kinderen op hun ontwikkeling en hun gezondheid. Wat gaat de minister daaraan doen? Kinderen in de knel, ook als het gaat om kindermishandeling. Onlangs is een manifest tegen kindermishandeling overhandigd. Hoe staat de regering daartegenover? Het is ook treurig te moeten constateren dat na zes jaar Paars beleid de verschillen in gezondheid tussen arm en rijk niet zijn teruggebracht maar zijn gegroeid. De welvaart in zijn algemeenheid mag onder Paars zijn toegenomen, maar als je ziet dat gehandicapten en ouderen niet altijd menswaardige zorg krijgen en kinderen opgroeien in armoede en je ziet dat de verschillen in gezondheid tussen arm en rijk groeien, dan mag ik de vraag stellen hoe het zit met onze beschaving.