De economische elite voelt zich onaantastbaar
Uit onverdachte hoek kwam recent vernietigende kritiek op de economische elite. Quote-hoofdredacteur Sander Schimmelpenninck, telg uit een adellijk geslacht, schreef samen met Zuidas-dominee Ruben van Zwieten een boek over de 5 procent superrijken. De graaf en de dominee besluiten hun boodschap aan de elite met een vacature: welvarend, vredelievend land (440 jaar oud), met de blik naar buiten, maar ook nuchter en huiselijk, zoekt liefhebbende en verantwoordelijke elite. Schimmelpenninck en Van Zwieten veronderstellen dat een moreel beroep de elite zal bereiken. Elk moreel beroep is echter gedoemd te mislukken.
Ooit was onze samenleving te vergelijken met een huis. Wanneer het in de woonkamer rommelde, hoorde men dat op zolder. Maar het dak van dat huis is opgelicht. De economische elite zit niet meer op zolder, maar in de stratosfeer. Ze voelt zich onaantastbaar. Met een politieke elite als klusjesman en de culturele discussie als bliksemafleider voelt de economische elite niet de kleinst mogelijke noodzaak te reageren op enig moreel beroep.
Mocht er een geluid doorheen glippen, dan stopt de klusjesman de dividendklus om de bliksemafleider beter af te stellen zodat het gedonder weer over identiteit gaat. Wie de elite een spreekwoordelijke schop onder de kont wil geven, dient bovendien rekening te houden met apocalyptische populisme-verwijten. Gaat onze staatsvorm deze tijd overleven?, vroeg journalist Hans Goslinga zich in Trouw in alle ernst af nadat een Groninger SP'er z'n behoefte aan middelvingerpolitiek had geventileerd. Alleen 'moedig leiderschap van de constructieve krachten' kan ons nog redden. Uitgerekend die constructieve krachten hielpen de economische elite aan onbeperkte vrijheid.
En omdat de totale vrijheid voor de wolf leidt tot de dood voor de lammeren, volgde schaamteloosheid. ING-baas Hamers wiens extreme salaris maatschappelijke woede veroorzaakte, pleitte recent voor hogere bankenbonussen. Ahold heeft van onzeker werk een lucratief winstmodel gemaakt. Shell betaalt nauwelijks winstbelasting, maar wel twintig miljoen aan haar hoogste chef. Dat is de equivalent van een hogere energierekening van 60.000 huishoudens.
En voor wie denkt dat deze voorbeelden niks over het geheel zeggen: de Volkskrant toonde aan de hand van jaarverslagen van beursgenoteerde bedrijven de praktijk anno 2019: 70 procent van alle winst van beursgenoteerde bedrijven gaat rechtstreeks naar aandeelhouders, en niet naar innovatie, werk of loon. De rijkste 1 procent van Nederland bezit nu een kwart van het totale vermogen, voor de kredietcrisis was dat één vijfde. De rijkste 10 procent bezit nu twee derde van het totale vermogen. Elke voorhoede die schaamteloos meer neemt en minder geeft, verdient geen smeekbede, maar een politieke bedreiging van de eigen positie.
Ooit voelde de katholieke bankier zich verantwoordelijk voor de katholieke bouwvakker. Die verzuilde wederkerigheid leidde tot een elite die sober was voor zichzelf, maar verrijkend voor de samenleving. De oorzaak van die wederkerigheid wordt vaak geromantiseerd tot groot moreel leiderschap. In werkelijkheid werd ze gevormd door de maatschappelijke verhoudingen. Door macht en tegenmacht. De elite begreep dat er wederkerigheid nodig was om de bouwvakker niet aan die duivelse socialisten te verliezen.
De constante bedreiging van de eigen positie maakte de economische elite verantwoordelijk. Het was de Britse historicus Tawney die Joop den Uyl ooit inspireerde met deze woorden: ,,De vergroting van de vrijheid voor gewone mannen en vrouwen heeft niet plaatsgevonden ondanks het ingrijpen van de overheid, maar dankzij dit ingrijpen. De moeder der vrijheid is in feite de wet geweest." Stop daarom de smeekbedes!
Tegenwoordig weet men zelfs in Davos hoe het opvoeden van de economische elite klinkt. Taxes. Taxes. Taxes.
Deze column verscheen op 25 april in De Limburger
