Rechtsstaat onder druk
Vorige week debatteerde de Eerste Kamer over de staat van de rechtsstaat. Vrijwel alle fracties in de Eerste Kamer maken zich zorgen over het functioneren de democratische rechtsstaat. De rechterlijke macht die laat weten bijna onder de werkdruk te bezwijken, de toegang tot de rechter komt door geplande bezuinigingen op de rechtsbijstand voor veel burgers onder druk komt te staan. Ten slotte is er bezorgdheid over de manier waarop de politiek omgaat met de inherente spanning die verbonden is aan een samenleving die tegelijk een democratie wil zijn die met meerderheden besluit en een rechtsstaat waarin de belangen van minderheden beschermd worden.
Samen leveren deze ontwikkelingen een cocktail op die onze democratische rechtsstaat kan ondermijnen. Voorafgaand aan het debat organiseerde de Eerste Kamer een hoorzitting, waarbij deze geluiden duidelijk naar voren kwamen en waarbij ook de rol van de politiek aan bod kwam. “Het geheim van de democratische rechtsstaat is nu juist dat het een gedeelde rechtsorde is, waarin soms de democratie het voortouw heeft, maar waarin soms ook de rechtsstatelijke kant, bijvoorbeeld de mensenrechten, zijn uitwerking heeft. Dat betekent dan dat die mensenrechten op een gegeven ogenblik een grens stellen aan de discretionaire bevoegdheid van de wetgever," betoogde oud-ombudsman Brenninkmeijer tijdens die gelegenheid. Een sterke democratie beseft zich dat in een democratische rechtsstaat geen van de machten, of het nu de regering, de volksvertegenwoordiging of de rechter per definitie het laatste woord heeft en dat de rechtsstaat meer is dan een economische kostenpost. En juist deze houding lijkt onze democratie, de regering voorop, steeds minder op te kunnen brengen.
In reactie op deze punten gaf de regering tijdens het debat echter geen krimp. De ministers Opstelten en Plasterk en staatssecretaris Teeven hadden niet het gevoel dat er iets aan het ingezette beleid moest worden veranderd. En met die houding botste ze uiteindelijk mee op de Senaat. Het leidde tot zeven ingediende moties, variërend van het verzoek om de bezuinigingen op de rechtsbijstand te overwegen tot de oproep in de volgende regeerperiode de politie weer onder te brengen bij het ministerie van Binnenlandse Zaken.
De Eerste Kamer is normaal gesproken zuinig met moties. Het leeuwendeel van de moties lijkt ook nog eens op een meerderheid te kunnen rekenen. Alleen dat al zou de regering te denken moeten geven. Nederland heeft een naam hoog te houden. Zeker in vergelijking met andere rechtssystemen kon ons land tot voor kort de vergelijking goed aan. Dat vraagt echter ook om continu onderhoud. Maar aanhoudende bezuinigingen en een bemoeizuchtige politiek kunnen het rechtsgebouw omver trekken. Het is te hopen dat de regering zich de boodschap van de Eerste Kamer aantrekt. Anders kan zij straks bij concrete wetsvoorstellen wel eens tegen een senatoriale afwijzing aanlopen. Ze is nu gewaarschuwd.
Arjan Vliegenthart
Deze column verscheen eerder in de SC. Lees hier meer columns van Arjan Vliegenthart
