Tribune 12/2001 Hubert Vankan

Tribune 14 december 2001

Interview

Hubert Vankan

Spoorwegstaking, april 2001. Met tranen in de ogen vertelt Hubert Vankan voor een batterij camera’s, dat zijn VVMC er na urenlange onderhandelingen wéér niet was uitgekomen met de FNV. Want het ging helemaal niet om die tiende juni en het rondje om de kerk, benadrukte hij tegen iedereen die het maar horen wilde. Dat de chaos op het spoor er sindsdien alleen maar groter op geworden is, bewijst zijn gelijk. Vankan: ‘En neem van mij aan, dat de conducteurs en machinisten er net zo hard onder lijden als de reizigers.’

‘Als ik ga wanhopen, zit ik op de verkeerde plek’

'Ik heb gewoon iets met arbeidsverhoudingen. Toen ik na het gymnasium naar de HBOV in Nijmegen ging, zat ik al in de medezeggenschapsraad en toen ik begon als verpleegkundige ben ik meteen lid en ook lid van het regiobestuur geworden van NU'91, de beroepsorganisatie van de verpleging en verzorging. Tegenwoordig zijn arbeidsverhoudingen super-dynamisch; veel dynamischer dan vroeger in ieder geval. In ons befaamde poldermodel is het arbeidsvoorwaardenoverleg jarenlang heel soepel gegaan. Maar nu de economische recessie haar intrede doet, staat er flink wat spanning op. Ook zie je, dat aandeelhouders steeds meer macht krijgen. Loopt het niet? Hup, weer 1000 man eruit! Dat baart me grote zorgen. Vooral als je tegelijkertijd ontdekt dat met name jongeren het nut van de vakbonden ernstig betwijfelen. Terwijl een vakbond juist nú heel krachtig moet zijn.'

Dat klinkt goed, maar de spoorstakingen van afgelopen voorjaar lieten vooral verdeeldheid zien tussen de FNV en jouw radicalere VVMC. Bepaald geen toonbeeld van kracht…

'Om te beginnen is de VVMC niet radicaal! We sluiten ondertussen akkoord op akkoord, dus dat woord radicaal mag er nu wel af. Rond die stakingen hadden wij bovendien een heel ander ultimatum dan de FNV. De FNV staakte puur om die tiende juni van de baan te krijgen (de dag waarop het nieuwe dienstrooster in werking zou treden als onderdeel van 'Bestemming Klant', het verbeterplan van de spoorwegendirectie – red.). Wij gingen echter voor de structurele oplossing. Omdat wij inzagen, dat de chaos na 10 juni alleen maar groter zou worden. En dat bleek te kloppen. De punctualiteit werd nog lager en het ziekteverzuim nog hoger, er ontstonden meer vertragingen, het tekort aan materieel en personeel nam toe… en ga zo maar door. Het is nogal zuur om zo je gelijk te krijgen natuurlijk! Maar destijds – in april – bliezen we zelfs nog een staking af, omdat we een kans zagen om door te onderhandelen. Toen was het al te laat voor de FNV. De druk van hun achterban was zó groot, dat ze niet anders meer konden. Ja, ik kwam met tranen in mijn ogen van de onderhandelingstafel. Ontzettend kwaad was ik. En teleurgesteld.'

Er waren nogal wat mensen die zeiden: 'Die NS'ers moeten niet zeiken, maar rijden. Dan maar rondjes om de kerk.' Kun je daar dan nog begrip voor opbrengen?

'Ja. Op straat of in de trein word ik nog vaak genoeg aangesproken. Laatst, in Sittard, kwam er een mevrouw naar me toe. Zegt ze: 'Jullie met dat rondje om de kerk! Geer motte vroe zin dat geer werk houte.' (Jullie moeten blij zijn dat jullie werk hebben – red.). Ergens snap ik dat wel, maar juist daarom heb ik zo'n hekel aan die uitdrukking 'rondje om de kerk'. Ik heb steeds geprobeerd duidelijk te maken dat het niet om dat rondje gaat, maar om de structurele problematiek binnen de NS. Op de dag van de staking werd ik in het programma van Paul Witteman aangevallen door iemand van de Consumentenbond. Ik zei: 'Waar heb jíj het nou over, man? Joúw leden moeten staan in de trein! Joúw leden hebben vertraging! En het wordt alleen nog maar erger!' Toen was hij stil. Reizigersorganisatie Rover, de Consumentenbond en de ANWB hebben zelfs nog een kort geding tegen ons aangespannen. Maar dat hebben ze verloren, omdat de rechter heel goed begreep waar het ons om te doen was. Op een gegeven moment kwam meneer Kok ook nog eens aanzetten. 'Ja maar, je moet toch niet gaan staken?' zei hij. Dan denk ik: Tjongejonge, nota bene een ex-vakbondsleider moet toch weten dat je pas gaat staken als de nood gigantisch hoog is!'

Is het nog wel te doen om onder zulke hoge en voortdurende nood bij de NS te werken?

'Die vraag hoor ik dikwijls. Ik loop vaak de kantines binnen en neem maar van mij aan dat de NS'ers er ook onder lijden. Als ze voor de zoveelste keer aan de reizigers moeten vertellen, dat de trein niet komt. Of een vertraging heeft. Of dat er een stroomstoring is. Toch heb ik nog nooit een bedrijf gezien waar het personeel zo loyaal is. Dat heb ik ook een keer in een tv-uitzending gezegd. Een paar dagen later stond ik met die uitspraak in de Panorama. Als 'verliezer van de week'. Vankan gelooft in zijn eigen fabeltjes, hadden ze erbij gezet. Woest was ik. Want ik zie dagelijks hoe de NS'ers knokken. En hoe ze geschoffeerd worden. Bijvoorbeeld met paginagrote advertenties van de NS-directie, omdat het personeel tegen dat zogenaamde anti-vertragingsplan was. Als een bedrijf zulke dingen doet, breng je de mensen natuurlijk in alle staten. De achterban is het zó zat! Er is geen enkele samenhang meer te herkennen bij de NS, geen synergie. De linkerhand weet niet meer wat de rechterhand aan het doen is. De contacten gaan over veel te veel schijven. Laatst sprak ik een conducteur, een paar dagen nadat er iemand voor zijn trein was gesprongen. Terwijl hij het lijk met een deken aan het afdekken was, werd hij drie keer achter elkaar gebeld: 'Waar blijft je trein nou?' Daar heb ik echt geen woorden meer voor. De verkeersleiding heeft totaal geen feeling meer met het rijdende proces. Kijk eens naar wat er laatst in Amsterdam gebeurde. Toen hebben ze van ellende de stroom er maar afgezet, omdat het proces niet meer te sturen viel! Er kon niet meer voor de veiligheid worden ingestaan. Op zich was dat een juiste beslissing, want als je niet meer weet waar er welke treinen rijden, moet je stoppen. Maar het is toch ongelooflijk dat het zo ver kan komen! En ondertussen is de uitstroom gigantisch. Vijftig procent van het personeel is op zoek naar een andere baan. We zitten midden in een negatieve cyclus. Als de punctualiteit nu eens verbeterd zou worden, dan is de reiziger tevreden en vervolgens het personeel ook. Dan heb je ook kans een halt toe brengen aan bijvoorbeeld het ziekteverzuim. Het heeft allemaal met elkaar te maken. Er is niet één NS-conflict. Ik zie de hele toestand als een veenbrand. Er hoeft maar het minste of geringste te gebeuren, of de vlammen slaan uit. Er zijn heel veel punten waarop gestreden moet worden.'

Maar toch… hoe kun je nu met een stalen gezicht blijven strijden, terwijl aan de andere kant honderden miljoenen in de Hogesnelheidslijn worden geïnvesteerd? Dat is toch niet meer te volgen?

'Jahaaa kijk, dat is de policy die erachter schuilt. Waarom is de NS zo geïnteresseerd in de HSL-Zuid, waar ze 325 miljoen per jaar voor neertellen? Omdat straks alleen de hogesnelheidstreinen nog op het zogenaamde 'kernnet' rijden. Er bestaan dan geen stoptreinen meer en ook geen intercity's in de huidige vorm. Dat willen ze: op het kernnet rijden en de rest er maar een beetje bij laten hangen door middel van aanbestedingen. Het lijntje tussen Nijmegen en Roermond? Vergeet het maar! Het is een pure centenkwestie. 'Bestemming Klant' is slechts ingevoerd, om de aanbestedingen later makkelijker te kunnen maken. Uiteindelijk wil de NS niet alleen het rondje om de kerk, maar het 'streepje langs de kerk'. Productgebonden rijden heet dat: op één lijntje op en neer dus. Dan kun je makkelijker mensen afstoten; mens volgt dan materieel. Maar gelukkig liggen Den Haag en de publieke opinie nu op de loer. Dus zullen ze zich daarover voorlopig wel even koest houden. We richten ons nu op het slagen van het zogenaamde 'alternatief productiemodel', waarmee de OR van NS Reizigers bezig is. Hiermee moet de punctualiteit verhoogd worden, de arbeidssatisfactie en de veiligheid van de mensen verbeterd… noem maar op. Dat gaat wel wat verder dan alleen treintjes laten rijden. Dit moet slagen. Als het niet slaagt… tja, dan weet ik het ook niet meer. Maar ik heb er vertrouwen in. De opstelling van de NS-directie is veranderd. Ze kan niet anders, omdat ze ook gebaat is bij het slagen van dit alternatief.'

Dus het komt allemaal wel goed met de spoorwegen?

'Ik kan wel gaan wanhopen, maar dan zit ik op de verkeerde plek. Een lichtpuntje is, dat de OR nu goed bezig is. Aan de andere kant zijn er ook genoeg bedreigingen. Denk maar eens aan de financiële kant van de zaak: afhakende klanten, geen tariefsverhoging volgend jaar, steeds meer bussen die ingezet moeten worden en al die mensen die geld terugvragen bij vertragingen. En dan die rel bij NS Internationaal laatst! Een jong bedrijf, waar ontzettend hard gewerkt is om de zaak op gang te krijgen. Daar hebben ze medewerkers gouden bergen beloofd: een zogenaamde plus-cao ten opzichte van die van NS Reizigers. Nou, die plus mag je gerust een min noemen. Ik denk dat ze bang waren voor een precedentwerking. Zo van: waag het niet een betere cao af te sluiten dan NS Reizigers, anders krijgen we concurrentie op arbeidsvoorwaarden en we hebben al een personeelstekort. Dan zegt NS-woordvoerder Krijgsman doodleuk: 'Ik snap niet waar de bonden zich druk over maken, het is toch een prima cao?' Ik dacht dat ik door de vloer zakte. Je had de emoties eens moeten zien op de ledenvergadering. On-voor-stel-baar! De mensen voelden zich diep beledigd, in het kruis gegrepen. Op dat moment dacht ik even: De NS-top heeft ook werkelijk helemaal niets geleerd. Toegegeven, Keulen en Aken zijn ook niet op één dag gebouwd. Maar het begrip en het besef mag bij de NS-top wel wat sneller komen.'

Je noemde premier Kok al. Maar wat vind je eigenlijk van de rol van de politiek in deze kwestie?

'De politiek heeft natuurlijk boter op het hoofd. De overheid is honderd procent aandeelhouder van de NS, maar heeft geen fuck te vertellen. Ja, nu schreeuwen ze. Maar destijds is de NS zonder stringente voorwaarden uit handen gegeven. Kijk, de VVMC is niet politiek gelieerd, maar als Hubert Vankan mag ik er best een politieke opvatting over hebben. En die is, dat je een bedrijf met zo'n belangrijke openbare functie als de NS niet mag verzelfstandigen! Persoonlijk ben ik faliekant tegen concurrentie op het spoor. Als ze straks die lijnen gaan aanbesteden, krijg je een versnippering van hier tot Tokio. Niks is dan meer op elkaar afgestemd. Noem mij maar eens één land waar de privatisering van de spoorwegen tot succes heeft geleid. Kun je niet! In Engeland hebben ze het zelfs teruggedraaid. En kijkend naar de manier waarop de verzelfstandiging nu gaat, durf ik te zeggen dat mijn achterban het prima vindt als die hele privatisering niet doorgaat.'