Tribune 3/99: Duo's in alle staten

Duo's in alle Staten

Bij de Provinciale-Statenverkiezingen weet de SP haar succes te evenaren van de Kamerverkiezingen een jaar geleden. En dat betekent een heel grote winst ten opzichte van de vorige Statenverkiezingen in 1995: van 120.000 naar 175.000 kiezers, van 12 naar 19 Statenzetels, een nieuwe fractie in Overijssel, verdubbeling ook in de Eerste Kamer. Geen wonder dat die avond op het landelijke overwinningsfeest het bier om half twaalf al op is...

Tekst Herman Beekers en Christine de Vos Foto Paul Peters

Woensdagavond 3 maart. Rond achten begint het druk te worden in het SP-hoofdkwartier aan de Vijverhofstraat in Rotterdam. Radio- en TV-journalisten zijn met kabels en lichtinstallaties in de weer. Een medewerker van de gezamenlijke omroepen die de verkiezingen verslaan, plakt zwart tape op de vloer. "Hier moet Jan Marijnissen straks staan, met zijn tenen tegen de rand," instrueert hij de cameraman, die wat aan zijn lens morrelt. Even later geeft Maartje van Weegen op het grote beeldscherm de eerste prognoses: de SP stevent af op vier procent van de stemmen! Ma-Ma-Ma-Marijnissen, zingen de 4-Tuoze Matrozen, die de afgelopen weken de campagne-avonden muzikaal hebben omlijst en ook nu van de partij zijn. De stemming zit er meteen in.

Dan komen de eerste echte uitslagen binnen, Hengelo van 3,6 naar 7,7 procent. Boxmeer van 5,1 naar 10,2 procent. Oh's, ah's en luid applaus vullen de zaal. Leidschendam van 4,4 naar 9,7 procent. Spijkenisse van 2,8 naar 4,4. Schiedam van 2,8 naar 6,7 procent. Campagneleider voor Zuid-Holland Piet de Ruiter glimt van trots. "We hebben er allemaal hard voor gewerkt. De verschillende afdelingen hebben ook ontzettend goed de media bewerkt. Bijna elke dag haalden we de lokale kranten wel." Nieuwe, mooie cijfers op TV. Oss van 18,0 naar 20,4 procent, Doesburg van 9,2 naar 11,2 procent. Vlaardingen van 6,6 naar 8,2 procent. "Dat kon ook niet anders, hé?" stoot een oudere man Remi Poppe aan. Deze glimlacht en heft zijn glas.

Paars krijgt stevig op zijn donder, de winst is voor de oppositie

De opkomst voor de Staten was nooit explosief, maar blijkt deze keer bedroevend laag. Slechts 45,7 procent van de kiesgerechtigden maakte de gang naar de stembus. Jan Marijnissen legt uit waarom hij voor herinvoering van de opkomstplicht is, voor een verbaasde presentatrice van de gezamenlijke omroepen, die vermoedt dat de SP daarvan zelf alleen maar nadeel zou hebben. "Zo zie je hoeveel ons een goede werking van de democratie waard is," antwoordt de SP-voorman.

Naarmate de avond vordert, wordt steeds duidelijker dat de kiezers Paars stevig op zijn donder hebben gegeven. Zowel PvdA als VVD boeken verlies in vergelijking met de laatste Kamerverkiezingen. De PvdA herstelt zich nauwelijks van de provinciale dreun in 1995. D66 krijgt de hardste klappen. De partij maakt een duikeling die haar op de helft van het aantal Statenzetels van 1995 brengt. Gevolg is dat de regeringscoalitie in de Eerste Kamer (die eind mei door de nieuwe Statenleden gekozen wordt) nog slechts de kleinst mogelijke meerderheid zal overhouden: 38 van de 75 zetels.

De winst is voor de oppositie. Sterkste stijger is GroenLinks, dat zijn invloed in de provincies bijna ziet verdubbelen en op grond van deze uitslag ook enkele Kamerzetels zou winnen. Het CDA neemt de plaats van grootste partij over van de VVD. En er is flinke vooruitgang voor de SP: van 2,1 naar 3,3 procent van de stemmen.

De SP-kiezers zijn niet van hun stuk gebracht; de grote campagne heeft gewerkt

De stemming aan de Vijverhofstraat is verheugd, maar niet euforisch. Forse SP-winst ten opzichte van 1995 lag immers in de verwachting, na de zeer succesvolle gemeenteraads- en Kamerverkiezingen van 1998. De peilingen van de laatste weken wezen erop dat de SP die score zou kunnen vasthouden, maar uiteindelijk beslist toch de kiezer. En je weet maar nooit wat de invloed is van het media-geweld, waarin enkel de grote partijen een rol spelen. Die hadden het dit jaar overigens met buitengewoon rotte vis op elkaar voorzien. Gelukkig blijkt een en ander de SP-kiezers niet van hun stuk te hebben gebracht. Een grote campagne, met twee miljoen huis-aan-huis-kranten en honderdduizenden briefkaarten met prenten tegen de tweedeling van de hand van Len Munnik hebben geholpen voldoende tegenwicht te bieden. In vrijwel alle provincies blijkt de partij het prima te doen.

Noord-Brabant blijft SP-bolwerk bij uitstek met een groei van drie naar vier Statenzetels. De stijging is gelijkmatig verdeeld over de provincie, met positieve uitschieters in Boxmeer, Den Bosch, Eindhoven en Helmond. De bijna 43.000 Brabantse SP-stemmen vormen bijna een kwart van de totale score in het land.

Zuid-Holland, de grootste provincie van het land in inwonertal, blijft een goede tweede in de SP-ranglijst door van twee naar drie zetels te klimmen. Terwijl Alphen aan den Rijn en Zoetermeer hier achterop blijven, zijn er heel goede resultaten in steden als Den Haag, Leidschendam, Schiedam en Spijkenisse. Opvallend is de score van 10 procent in Nootdorp, waar nog pas sinds kort een SP-afdeling in oprichting is.

Groningen behoudt twee zetels, maar moet een licht verlies incasseren. "We hadden te kampen met de naweeën van het opstappen van ons voormalig Statenlid Sjon Lammerts," vertelt Peter Verschuren, fractievoorzitter in de stad Groningen. "Zijn nieuwe partij kreeg ontzettend veel media-attentie en in elk artikel werd Lammerts' vertrek bij de SP weer aangestipt. Het vermoeden van onrust in een partij kost altijd stemmen. Dat heeft ons vooral hier in de stad opgebroken." Overigens behaalde Lammerts' OPPG ondanks alle aandacht bij lange na de kiesdrempel niet.

Overijssel zorgt voor de grootste klapper: vanuit het niets stormen twee SP'ers de Staten binnen. "Fantastisch!" straalt campagneleider Peter Leeuwerink. "We rekenden wel op een zetel, maar dit is echt een verrassing. Onze acties tegen de gemeentelijke herindeling in Twente, waar de bevolking ontzettend tegen is, hebben hun vruchten afgeworpen, evenals ons protest tegen de noordtak van de Betuwelijn."

Noord-Holland groeit van één naar twee zetels. Een prima resultaat, mede gezien het feit dat in 1996 het Statenlid Van Wijk besloot op eigen houtje verder te gaan. De SP-kiezers beloonden echter het werk van de afdelingen met nagenoeg dubbele percentages in vrijwel alle gemeenten. Naast de Alkmaarse lijsttrekker Mienk Graatsma zal de nieuwe Statenfractie "bemand" worden door Carlien Boelhouwer uit Amsterdam, die met voorkeurstemmen gekozen werd.

Utrecht verdubbelt ook van één naar twee. De stad Utrecht scoort hoog met 6 procent, maar ook de nieuwe afdeling Nieuwegein levert een mooie bijdrage van 4,3 procent. De Bilt en Zeist verdrievoudigen ten opzichte van 1995, evenals Amersfoort: ruim 3 procent moet een mooie basis vormen voor de afdeling in oprichting in deze stad. De SP heeft in deze provincie ook de meeste vooruitgang geboekt ten opzichte van de Kamerverkiezingen 1998: van 2,5 naar 3,1 procent.

Gelderland biedt nagenoeg hetzelfde beeld. Prima scores in alle SP-afdelingen, met uitschieters in Zevenaar en Zutphen, leiden tot een verdubbeling van één naar twee zetels. En ook hier een hoopvolle 2,2 procent in de enige grote stad waar de SP nog in het pioniersstadium verkeert: Apeldoorn. In Culemborg, de woonplaats van lijsttrekker Jan Burger, scoort de partij opvallend hoog: 12 procent.

Limburg stijgt van 3,1 naar 4,3 procent, maar kan daarmee net geen derde SP-zetel in de wacht slepen. Peter van Zutphen, sinds 1995 de grootste dwarsligger in de Staten van de "Vriendenrepubliek", is teleurgesteld. "Het scheelde maar 683 stemmen. In Limburg wordt heel erg op personen gestemd. Een bekende dorpsfiguur trekt ontzettend veel kiezers, bijna ongeacht zijn politieke kleur. In mijn woonplaats Heerlen zijn we de tweede partij geworden, nog vóór PvdA en D66. Op het stembureau in mijn eigen wijk haalde de SP meer dan 42 procent!"

"Een prima uitgangspositie om beter tegengas te geven aan de tweedeling"

De groei in Statenzetels betekent tevens de komst van een tweede SP'er in de Eerste Kamer, naast Bob Ruers. Op 25 mei zal de Senaat opgeschrikt worden door het jongste parlementslid in de geschiedenis, "SuperDriek" van Vugt. "Ja, hartstikke blij natuurlijk," zegt Driek als hij, met de camera van Middageditie op de hielen, het Rotterdamse partijkantoor binnenloopt. De 19-jarige politicologie-student moet nog enige boekwerken "Wat En Hoe Senaat" doornemen voor zijn installatie. "Gelukkig is dat onderwerp ook net in mijn studie aan de orde, dus dat gaat in één moeite door." Driek van Vugt drukt de omstanders op het hart hem vooral in de gaten te blijven houden. "Dat ik straks niet met de rest van de senatoren een sigaar opsteek, want ik zit er natuurlijk om ze wakker te houden." Ze krijgen een klap van Superdriek, Superdriek, Superdriek, lopen de 4-Tuoze Matrozen op de zaken vooruit.

"Ik ben buitengewoon verheugd over de uitslag," zegt Marijnissen als alle stemmen geteld zijn. "Links is wéér versterkt uit de bus gekozen. Als SP hebben we het resultaat van 1998 weten vast te houden en dat is uitstekend, vooral als je bedenkt dat we in vier provincies niet hebben meegedaan. Dat hebben we kunnen compenseren door nog iets beter te scoren dan bij de Kamerverkiezingen. Onze spreiding over het land is verbeterd en we hebben nu in alle Staten minstens een SP-duo. Van 12 naar 19 provinciale zetels en een verdubbeling in de Eerste Kamer, dat is een prima uitgangspositie om ook op deze fronten beter tegengas te geven aan de tweedeling in de samenleving. Dat was onze inzet en daar kunnen we nu dubbel en dwars mee aan de slag!"

Geef mij de fles, klinken de Matrozen op de achtergrond. Tevergeefs, want het bier is al op. Toch bleef het nog lang gezellig in Rotterdam...

Teleurstellende raadsverkiezingen in West-Brabant Het was even slikken in West-Brabant, waar op 3 maart ook nieuwe gemeenteraden werden gekozen. De verwachte winst voor de SP bleef uit. Het zwaarst getroffen werd de fractie in Dongen, die van 22,8 naar 17,2 procent zakte en twee van de vijf zetels moest inleveren. Bergen op Zoom miste de verwachte doorbraak, Breda en Roosendaal bleven op één raadszetel, Tilburg moest er één van de vier inleveren. "Zonder meer teleurstellend," zegt de Dongense fractieleider René Roovers. "Een onverwacht gevolg van het het feit dat mensen twee stemmen tegelijk uitbrachten. Voor de Staten waren onze resultaten even goed als elders. Maar als het om raadsverkiezingen ging, scoorden we tot nu toe altijd veel hoger. Bij twee gelijktijdige verkiezingen blijft dat effect kennelijk uit. Wij weten zeker dat we niet aan sympathie hebben ingeboet. Dus we gaan er weer stevig tegenaan."

| Alle uitslagen op een rij | Alle gekozen SP'ers op een rij |