Tribune 10/97 Gastcolumn: Jan Nico Scholten

De zekerheden van

Jan Nico Scholten

Het asielbeleid is een van de meest omstreden politieke onderwerpen op dit moment. Het dreigt vaak te ontaarden in discussies waar alleen nog een waar en een onwaar, een voor en een tegen, een zwart en een wit lijkt te bestaan. Je vindt dat Iraniërs uitgezet kunnen worden of je vindt dat Iran zo onveilig is, dat dat niet kan, nu niet en nooit niet. Het is nu juist het principe van bescherming dat zich niet leent voor deze patstellingen.

De laatste tijd heeft het politieke debat zich toegespitst rond Iraniërs. Hongerstakingen en kerkasiel zijn de vormen van protest van hen die bang zijn en hen die zich solidair verklaren. Politici roepen om het hardst dat kerken dit niet mogen doen, dat nooit "gezwicht" kan worden voor het "chantagemiddel" van hongerstaking en dat deze mensen gewoon uitgezet moeten worden. De vraag of ze daadwerkelijk bescherming nodig hebben, is maar weinig gesteld. De stellingen zijn immers al betrokken. Misschien is er wel geen sprake van chantage, maar zijn deze mensen echt bang en hebben ze wel degelijk "gegronde vrees voor vervolging", zoals het Vluchtelingenverdrag dat noemt.

Het gaat in het geval van Iran dan ook niet om waar of onwaar. Het gaat vooral om onzekerheden, om risico's waarvan niemand weet hoe groot ze zijn. De Nederlandse overheid staat voor een bijna niet met zekerheid te beantwoorden vraag: "Wat gebeurt er met teruggestuurde asielzoekers op het moment dat ze weer voet zetten op Iraanse bodem?" Er zijn voldoende aanwijzingen dat in Iran op onaanvaardbare wijze mensenrechten van burgers geschonden worden. Maar te weinig aanwijzingen om te kunnen vaststellen wie daarvan wel of niet het slachtoffer kan worden. Het ambtsbericht over Iran is nog steeds aan discussie onderhevig. De beslissing van het ministerie van Justitie of een rechter is daarmee dus altijd op drijfzand gebouwd.

Bescherming en het Vluchtelingenverdrag draaien om de vraag of een asielzoeker aannemelijk kan maken dat hij of zij gegronde vrees voor vervolging heeft. Veelal hebben Iraniërs ofwel niet de kans gekregen dit aannemelijk te maken, of van hen werd ten onrechte geëist de vervolging aan te tonen, wat aanmerkelijk moeilijker is dan aannemelijk maken. Veel Iraniërs kregen te horen dat hun verhaal ongeloofwaardig was, omdat ze het niet konden aantonen. Maar juist in Iran zijn de reacties van de overheid op "ongewenst" gedrag onvoorspelbaar en verborgen en is het dus ontzettend moeilijk om vervolging aan te tonen. Het asielrecht kent het principe van het voordeel van de twijfel. Tevens geldt dat hoe slechter de algemene situatie in het land van herkomst is, hoe eerder je dat voordeel van de twijfel aan mensen moet gunnen. In het andere geval loop je immers onverantwoorde risico's met de veiligheid of het leven van iemand.

Het resultaat van het huidige asielbeleid is, dat op dit moment honderden Iraniërs zijn uitgeprocedeerd waarvan niemand met zekerheid kan zeggen hoe groot de risico's zijn bij uitzetting. Zolang we dat niet weten, mag en moet Nederland eenvoudigweg niet uitzetten. Het past politici in dat geval zeker niet om kerkasiel af te doen als "onaanvaardbaar" maatschappelijk protest en hongerstakingen als "chantage".

De politieke discussie zou moeten gaan over een manier waarop we meer zekerheid en zorgvuldigheid kunnen inbouwen bij de beoordeling van asielaanvragen. Pas als dat is gelukt, kunnen we zeggen wie wel of geen gevaar zal lopen bij terugkeer in Iran. En dat is in het belang van én de overheid en de Iraniërs.

Jan Nico Scholten is voorzitter van VluchtelingenWerk