Van Raak: ‘Er waait een andere wind in Nederland’

“Een club van mensen die samen dingen doen’’, “een gezellige en goedmoedige partij’” voor ‘gevoelskatholiek’ Ronald van Raak is het in de SP goed toeven. In het zicht van de verkiezingen werpt hij als campagneleider alles in de strijd. 'De begrippen ‘vrijheid’ en ‘democratie’ zijn gekaapt door rechts. Die moeten wij terugveroveren.'

Door Jan van Hooydonk (VolZin)

Lid van de Tweede Kamer voor de Socialistische Partij, fractiesecretaris, nummer 3 op de lijst voor de komende verkiezingen, auteur van het verkiezingsprogramma ‘Nieuw vertrouwen’, lid van het campagneteam, voorzitter van het Wetenschappelijk Bureau van de SP, lid van het partijbestuur. “Ja, ik heb van alles te doen”, zegt Ronald van Raak. Maar noem hem niet ‘na Jan Marijnissen en Emile Roemer de derde man van de partij’, want “de SP kent geen echte hiërarchie. We zijn meer een club van mensen die samen dingen doen.”

Bijeengehouden door een strakke partijdiscipline toch? Het is de enige keer tijdens het gesprek dat Van Raak zijn stem verheft. “Door wie dan? Door wie dan worden we in het stramien gehouden? Mensen hebben het idee dat Jan Marijnissen op zondagmiddag aan de keukentafel dictaten zit te schrijven voor de rest van de week. Te gek voor woorden! Wat is er nou zo slecht aan dat wij binnen de SP over problemen discussiëren, tot overeenstemming komen en vervolgens samen iets willen bereiken? Wat is daar verschrikkelijk aan? Politiek als een zaak van ego’s die rollebollend over straat gaan. Nou alsjeblieft! Alsjeblieft, zeg!” Zes jaar is filosoof Ronald van Raak (42) nu lid van de Tweede Kamer. “De actualiteit van de dag, de journalistiek, het feit dat alle 150 Kamerleden de agenda willen bepalen en hun zin willen doordrijven: dit huis is omgeven door onrust. Het schrijven van een boek is voor mij een middel om me aan deze hectiek te onttrekken, om afstand te nemen.”

In het boek Op zoek naar vrijheid komen de filosoof en de politicus samen. “Je moet je als filosoof steeds weer inleven in andersdenkenden. Dat is in de politiek niet anders. Ik houd van die hersengymnastiek. Zo scherp je je standpunt.“ Van Raaks wetenschappelijke specialisme geldt de vaderlandse filosofiegeschiedenis; hij promoveerde op het Nederlandse conservatisme in de negentiende eeuw. Op zoek naar vrijheid bevat mini-portretten van filosofen van de dertiende eeuw tot nu en columns over actuele politiek. Die columns zijn, zoals men van een SP’er mag verwachten, scherp, maar ze zijn ook zelden zonder ironie en humor.

Over de uitnodiging voor een sjiek ‘bestuursdiner’ in Kasteel Oud Wassenaar, vergezeld van een dinerbon voor Van Raaks vermeende chauffeur bij Van der Valk. Over de invoering van een ‘nieuw’ rijkslogo – in feite de spiegelbeeldige kopie van een reeds bestaand beeldmerk – dat maar liefst bijna 15 miljoen euro kostte en over de onkreukbare oud-minister Ben Bot die een aardige boterham bijverdient als lobbyist voor een Amerikaanse oliemaatschappij die het Antilliaanse eiland Sint Eustatius over wil nemen. Enzovoorts.

U schrijft: “Filosofie is een zoektocht naar waarheid, politiek leeft vooral bij de waan van de dag.” Als het zo ligt, was ik toch maar liever filosoof gebleven. “Filosofen kunnen de ene dag een mening verkondigen en de volgende dag weer een andere, maar als politicus moet je elke dag weer verantwoording afleggen en over een consistent verhaal beschikken. Politiek is dus minder vrijblijvend dan filosofie. Dat vind ik eigenlijk heel goed. Ik vond mijn werk als filosoof aan de universiteit heel interessant, maar als je ziet dat dankzij de politiek ideeën ook gevolgen kunnen hebben, is dat veel interessanter. Komt bij dat bij de SP denken en doen altijd samen gaan. Wanneer bij ons iemand een idee heeft, wordt er meteen gevraagd: hoe ga je dat doen?”

‘Op zoek naar vrijheid.’ Zo’n titel verwacht ik eerder van een liberaal. “Voor liberalen is vrijheid het uitgangspunt van de politiek. Mensen sluiten zich volgens hen op individuele basis aaneen tot een gemeenschap. Vrijheid bestaat dan in zo min mogelijk bemoeienis van de overheid. Voor links is vrijheid het doel van de politiek. Links wil de samenleving zo organiseren dat mensen daadwerkelijk hun vrijheid kunnen beleven. Waarom is Nederland zo’n vrij land? Omdat we samen veel zaken goed geregeld hebben: onderwijs, zorg, sociale zekerheid, publieke voorzieningen, werken en wonen. De rechtse visie die nu dominant is, heeft ertoe geleid dat vrijheid alleen is weggelegd voor hoogopgeleiden, voor mensen die geld hebben, de weg weten en niet meer afhankelijk zijn van anderen. Links wil de organisatie van de samenleving niet overlaten aan de markt, aan bedrijven en managers. Woorden als vrijheid en democratie zijn momenteel gekaapt door rechts. We moeten die woorden op hen terugveroveren. Vrijheid en democratie: daar hebben socialisten altijd voor gevochten. Dat waren niet de liberalen of de christelijken.”

Maar moderne mensen nemen graag zelf beslissingen. Ze hebben niet zo’n behoefte aan al die regels van u. “Sterker nog: mensen willen vooral heel veel regels voor anderen maar absoluut niet voor zichzelf. Zo vult bijvoorbeeld de PVV het begrip ‘vrijheid’ in. Linkse mensen hebben heel lang niet door gehad dat de markt geen onschuldig instrument is maar wel degelijk ook morele effecten heeft. De markt bevordert individualisme, competitie en kortetermijndenken. Daarom zeggen wij dat de rol van de markt teruggedrongen moet worden. Wanneer je publieke voorzieningen aan de markt uitbesteed, geef je de burger ogenschijnlijk meer keuzevrijheid maar lever je tegelijkertijd zeggenschap in. Vandaar de noodzaak van regels.”

U geldt als de partijideoloog van de SP. “Ik hoop niet dat dat waar is, want dan is de rest van de partij lekker actief en sta ik daarbuiten ergens te denken. Nee, iedereen die in de SP actief is, is een ideoloog."

Hoe belangrijk is ideologie in de politiek? “Waarom stemmen mensen op een bepaalde politicus? Niet vanwege het verkiezingsprogramma, en daar hebben ze gelijk in. Je kunt wel een verkiezingsprogramma schrijven – ik ben er nu mee bezig, ongelooflijk veel werk – maar één ding is zeker: de problemen van de toekomst zullen anders zijn dan we nu denken. Daarom geven mensen hun stem aan iemand die ze vertrouwen, iemand die ongeveer net zo aankijkt tegen de mens en de wereld als zijzelf. Daar komt de ideologie om de hoek kijken. Je ideologie bestaat uit de beginselen vanwaaruit je politiek bedrijft. Ideologie is de belofte aan de kiezer: zo staan wij als partij in het leven.”

Ik denk dat mensen eerder op Emile Roemer stemmen dan op beginselen. “Dat is niet met elkaar in strijd. Mensen stemmen op Roemer omdat hij de beginselen van de SP op overtuigende wijze vertegenwoordigt.”

Mensen vinden Roemer sympathiek, prettig in de omgang, gezellig, niet zo zuur als veel linksen. Zijn image speelt toch een grote rol? “Emile en de SP passen goed bij elkaar. Zoals ik de partij ken, is het een goedmoedige en gezellige partij.”

De SP maakt in de campagne toch ook gebruik van de diensten van reclamebureaus en marketeers? “Wij doen alles, maar ik hoop dat mensen zien dat het ons altijd gaat om de presentatie van een bepaalde inhoud en niet alleen om het creëren van beelden. Geloof me: met het inhuren van een reclamebureau red je het niet, er moet wel een inhoud achter zitten.”

U keert zich in uw boek tegen wat u noemt ‘de mediacratie’. Wat is daar mis mee? “Als politici kunnen we niet zonder de media. Via de media leggen we verantwoording af en bereiken we ons publiek. Daar heb ik geen probleem mee. Waar ik wel problemen mee heb, is wanneer politici de media benutten om allerlei beelden te creëren die weinig met de werkelijkheid van doen hebben. Dat gebeurt voortdurend, juist ook in de richting van de SP. GroenLinks heeft er bijvoorbeeld een handje van zichzelf als kosmopolitisch’ neer te zetten en de SP als ‘conservatief’. Dergelijke etiketten zijn niet bedoeld om de discussie aan te gaan – wat toch het kenmerk is van de parlementaire democratie – maar om de discussie uit de weg te gaan. Wanneer iemand zichzelf als kosmopoliet poneert en zijn tegenstander als conservatief, dan is het oordeel al geveld.”

De SP is nationalistisch en tegen Europa. Dat beeld klopt toch? “Dat beeld klopt niet. Het socialisme is per definitie internationaal gericht. Maar het probleem is dat de Europese samenwerking als politiek project door rechts is gekaapt. Wat na de Tweede Wereldoorlog begon als een project om gemeenschappelijke vrede en welvaart te bereiken is in handen gevallen van banken en economische machthebbers. Europa is een vehikel geworden voor een neoliberaal beleid. Dat beleid is verantwoordelijk voor de crisis waar we nu in zitten. Juist nu is het belangrijk om onze nationale democratie te verdedigen.”

De SP komt op voor de onderkant van de samenleving. Geldt dat ook de Griekse onderkant? “De SP is voorstander van een sociaal Europa en het lot van de Grieken gaat ons zeer ter harte. Maar doe nou niet alsof de financiële hulp van de Europese Unie aan Griekenland de gewone Grieken daar ten goede komt. Dat is niet zo. Griekenland wordt door toedoen van de EU kapot bezuinigd. Het geld dat wij aan Griekenland geven, gaat in een U-bocht terug naar banken in Frankrijk en Duitsland. Wat Griekenland had moeten doen is: schulden saneren. Hadden we dat als Europa veel eerder gedaan, dan hadden de Grieken nu minder problemen gehad.”

Nog een ‘pijnpunt’ in de publiciteit. SP-politici moeten hun salaris aan de partij afdragen. “Politieke partijen zijn in Nederland erg afhankelijk van sponsoring door bedrijven en de overheid. (De nieuwe wet op de partijfinanciering zit nog steeds vol mazen). Al sinds 1888, toen Domela Nieuwenhuis in de Tweede Kamer kwam, kennen socialisten een afdrachtregeling. Daardoor kan de partij zelf haar broek ophouden en onafhankelijk blijven. Dat is een mooie en lange traditie. Overigens dragen wij niet ons hele inkomen aan de partij af. Als Kamerlid verdien ik per maand netto ongeveer 6.000 euro. Daarvan gaat 3500 naar de partijkas. Ik houd dus 2500 over, een ruim modaal inkomen dus. Een voordeel van deze regeling is dat je carrièrejagers buiten de deur houdt. Typen die alleen de politiek ingaan vanwege hun eigen portemonnee, gaan onze deur voorbij. Een hele mooie bijkomstigheid!”

Zes jaar geleden zei u tegen VolZin dat u gelovig bent, maar niet kerkelijk. Zijn er op dat terrein nog ontwikkelingen te melden? “Ik zou nu zeggen: ik ben gelovig en een beetje kerkelijk. Ik ga niet elke week naar de kerk, maar ik kom er graag. Als ik zondags kan, ga ik wel. Hoe dat komt, weet ik eigenlijk niet. Ik vind het mooi dat mensen bij elkaar komen om te delen. Ik kom uit bij termen als schoonheid, troost, geborgenheid, je gedragen weten. Ik ben een gevoelskatholiek, ben niet van het theologiseren. Heel veel meer kan ik er dan ook niet over zeggen. Als filosoof besef ik heel goed dat er grenzen aan het denken zijn. Religie begint voorbij die grenzen.“

Er loopt voor u geen lijn van de Bijbel of het geloof naar uw politieke standpunten? “Katholieken zijn sowieso meer van het beeld dan van het woord. Dat is meer iets voor onze gereformeerde broeders. En, ja, ook voor Huub Oosterhuis natuurlijk. Maar persoonlijk ben ik meer van het beeld: verbeelden van wat niet gezegd kán worden en volgens mij ook niet gezegd hóeft te worden. Intussen ontken ik niet dat de Bijbel bepaalde morele uitgangspunten bevat. ‘Behandel de ander zoals je zelf behandeld wilt worden.’ Dat is een archetypische waarheid die in de kerk wordt doorgegeven, maar die je ook elders volop vindt. Binnen de SP vinden we elkaar op grond van bepaalde beginselen. Wij staan een moreel socialisme voor dat gebaseerd is, zegt ons beginselprogramma, op gelijkwaardigheid, menswaardigheid en solidariteit. Partijleden putten daarbij uit heel verschillende bronnen. In de SP lopen mensen rond van allerlei levensbeschouwelijke achtergrond. Geen enkel probleem.”

En dan nu de verkiezingen. De SP staat hoog in de peilingen. Al in de winning mood? “Mensen hebben nu kennelijk hun hoop op ons gevestigd en wij gaan natuurlijk ons uiterste best doen om dat vertrouwen vast te houden. Maar op 12 september beginnen we ’s morgens allemaal met nul zetels en wat het ’s avonds wordt, moeten we afwachten. Over de uitslag van de verkiezingen ga ik niet.”

Op 12 september ’s avonds feest en een paar weken later de kater. “Hoe weet u dat?”

Welke partijen willen er samen met de SP regeren? “Nederland is verdeeld in een rechts blok, onder leiding van Rutte, en een links blok, onder leiding van Roemer. Beide zijn ongeveer even groot. Rechts won tot nu toe omdat ze een gezamenlijk verhaal hadden en konden samenwerken. Nu hebben we een lijstverbinding met de PdvA en GroenLinks en een verhaal over hoe we uit de crisis kunnen komen. Rechts heeft dat niet.”

Maar links haalt geen 76 zetels. “Pfff, dat is wel ouwerwets gedacht van u. U zit echt nog in de jaren negentig. Er waait nu een andere wind in Nederland. Veel mensen lijden onder de crisis en vinden onze voorstellen nu heel reëel. Ik zie bij de PvdA, vooral bij de kiezers van die partij, de oprechte wens om weer een klassieke sociaaldemocratische partij te worden. De ervaring leert dat samenwerking met de PvdA trouwens het beste gaat wanneer de SP de grootste is. VVD en CDA zullen op 12 september evenmin 76 zetels halen. Wanneer de linkse partijen voor de verkiezingen een blok vormen, staan we sterk en zijn we voor andere partijen interessant. Als de SP de grootste partij wordt, nemen wij het initiatief. De tijdgeest werkt daarbij in ons voordeel. Het gezeur en gezuur op links is voorbij omdat wij als grootste op links de hand uitsteken naar de ander. De vraag die de SP dan aan andere partijen stelt: zullen we zaken doen of niet? Politiek is uiteindelijk gewoon zaken doen. VVD en CDA deden zelfs zaken met de PVV.”

Dit artikel verscheen eerder in VolZin